Cerkwie drewniane w Bieszczadach i najbliższej okolicy

Drewniane cerkiewki w Bieszczadach to jeden z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych symboli tego regionu, plasujący się w świadomości zapewne tuż po połoninach. Po zawirowaniach lat 1939 - 1947 oraz okresu powojennego pozostała zdecydowana mniejszość tego typu obiektów w stosunku do tego co było przed wojną. Najwięcej zniszczeń dokonała jednak nie wojna, nie akcja "Wisła" a czasy powojenne, szczególnie lat 50 i 60, kiedy to wiele cerkwi zostało rozebranych.

Najwięcej drewnianych obiektów zachowało się w północno-wschodniej części Bieszczadów a dokładnie w Górach Sanocko-Turczańskich. Nieco mniej w dolinie Osławy, przynależnej w większości do Beskidu Niskiego. Paradoksalnie w samych Bieszczadach (wg podziałów geograficznych) takich cerkwi jest zaledwie kilka. Poniżej wykaz a także obszerne opisy wraz ze zdjęciami tych ciekawych obiektów, prezentujących głównie ukraiński styl narodowy, klasycystyczny oraz wschodniołemkowski, zwany typem północno-wschodnim cerkwi łemkowskiej z podziałem na warianty: wieżowy i bezwieżowy. Na dole strony godziny mszy/liturgii oraz numery telefonów czynnych cerkwi obydwu kościołów wschodnich: greckokatolickiego i prawosławnego.

Zobacz także:

Cerkwie murowane
Cmentarze - dawne oraz miejsca po cerkwiach i dawne cerkwie.

Cerkiew w Bandrowie. Bandrów. Pierwsza cerkiew greckokatolicka w Bandrowie powstała wkrótce po lokacji samej wsi w 1513 roku a pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1564. Była to świątynia pw. Narodzenia Matki Bożej. Kolejne budowane były na tym samym miejscu a ostatnią wybudowano w roku 1880, nie była to jednak stojąca tu obecnie cerkiew.

Cerkiew w Bystrem. Bystre k. Michniowca. Cerkiew w Bystrem k.Czarnej znajduje się przy końcu wsi w kierunku północnym. Dojazd przez Czarną Górną i Lipie - dalej zgodnie ze znakami Szlaku Architektury Drewnianej. Po drodze warto zwrócić uwagę na krzyże przydrożne oraz zachowane tu i ówdzie przykłady starszej zabudowy wsi. Obiekt stoi po prawej stronie drogi, otoczony jest starodrzewiem.

Cerkiew pw. św. Mikołaja w Chmielu. Chmiel. Pierwotnie powstała pradopodobnie w XVIw. Pierwsze wzmianki o uposażeniu tej cerkwi pochodzą z roku 1584. Kolejna, druga cerkiew, została zbudowana w miejsce starej (prawdopodobnie) w 1795 roku i istniała do roku 1904. Obecna, drewniana cerkiew pw. św. Mikołaja zbudowana została w roku 1906 a konsekrowana rok później pod pierwotnym wezwaniem.

Cerkiew w Czarnej. Czarna. Cerkiew ulokowana jest na wzgórzu, w niewielkiej odległości od trasy obwodnicy, dojazd jest oznakowany (na Czarną Dolną) a przed cerkwią i obecna plebanią znajduje się utwardzony parking. Obecna, drewniana cerkiew została zbudowana w roku 1834 na miejscu poprzedniej, wzmiankowanej w roku 1795.

Cerkiew w Górzance. Górzanka. Pierwsza wzmianka o cerkwi w tej miejscowości pochodzi z roku 1599 i wspomina drewnianą cerkiew stojącą wówczas na wzgórzu zwanym Bylite. Cerkiew spłonęła a kolejną wzniesiono w roku 1718 już na nowym miejscu. W roku 1835 rozpoczęto obok niej budowę kolejnej, stojącej do dziś drewnianej cerkwi.

Cerkiew w Hoszowczyku. Hoszowczyk. Drewniana cerkiew filialna pw. NMB w Hoszowczyku, została wzniesiona w roku 1926. Wcześniej wieś nie posiadała cerkwi. Filia podlegała pod parafię w Hoszowie. Obecnie jest to kościół rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem, należący do parafii w Jasieniu. Wnętrze pozbawione jest dawnego wyposażenia.

Cerkiew w Hoszowie. Hoszów. Cerkiew w Hoszowie ulokowana jest na wzgórzu, 100m od szosy. Teren otoczony jest starodzewiem - obecnie po intensywnych cięciach pielęgnacyjnych. W pobliże świątyni wchodzimy po długich, murowanych schodach obok których znajduje się tablica informacyjna Szlaku Archiektury Drewnianej oraz krzyż misyjny i dwa dawne krzyże.

Cerkiew w Jałowem. Jałowe. Cerkiew o budowie zrębowej, orientowana, podbita gontem, trójdzielna. Prezbiterium zamknięte prostą ścianą z okulusem (okrągłe okienko), od północy przylega do niego zakrystia. Nawa wyższa i szersza - przylega do niej niższy babiniec wraz z przedsionkiem. Trzy części cerkwi są nakryte osobnymi dachami kalenicowymi. Wokół budowli daszek okapowy osłaniający dolne partie zrębu.

Cerkwie w Komańczy. Komańcza. Komaniecka cerkiew była najczęściej wymieniana jako jedna z trzech zachowanych cerkwi w stylu wschodniołemkowskim. Uściślając należałoby jednak przyjąć, że zachowanych cerkwi tego typu wraz z Komańczą (czyli do 2006r.) było na tym terenie (szeroko rozumianym pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów) sześć.

Cerkiew w Krościenku. Krościenko. Na wschód od Ustrzyk Dolnych, ok. 8 km przed przejściem granicznym z Ukrainą leży miejscowość Krościenko. W zachodniej części wsi na wzgórzu w widłach potoków Stebnik i Strwiąż znajduje się drewniana cerkiew pw. Narodzenia Bogurodzicy. Budowa jej rozpoczęła się w roku 1794 a zakończona została w 1799.

Cerkiew w Leszczowatem. Leszczowate. Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z roku 1717, ale była to już kolejna cerkiew w tej wsi. Kolejną, drewnianą, wzniesiono ok. roku 1850. W roku 1861 dzięki staraniom Edmunda Kraińskiego powstała drewniana kaplica, którą dobudowano do północnej ściany cerkwi. Dzisiejszą zbudowano w roku 1922.

Cerkiew w Liskowatem. Liskowate. Ta drewniana cerkiew powstała i została konsekrowana w 1832r., choć historycy sztuki spierają się sugerując wcześniejsze lata z racji stylu charakterystycznego dla XVII wieku. Jest jednym z trzech obiektów sztuki cerkiewnej w stylu bojkowskim w naszym kraju.

Cerkiew w Michniowcu. Michniowiec. Jest to obiekt drewniany, osadzony na kamiennej podmurówce. Cerkiew jest orientowana, trójdzielna o wyraźnie uwydatnionych poszczególnych częściach, co jest nawiązaniem do budownictwa bojkowskiego, przy czym autorytet w dziedzinie architektury drewnianych cerkwi ukraińskich - Michajło Dragan - uważał, że tego typu układy przestrzenne są nieobecne w ukraińskim budownictwie cerkiewnym.

Cerkiew w Moczarach. Moczary. Świątynia ulokowana jest po prawej stronie drogi na końcu wsi, tuż obok a właściwie naprzeciwko ośrodka. Obecnie jest to filia parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca NMP w Jasieniu. Budowlę wzniesiono w 1919 roku na miejscu poprzedniej cerkwi z roku 1754. Jest to obiekt drewniany, orientowany (prezbiterium zwrócone ku wschodowi) o konstrukcji zrębowej.

Cerkiew w Polanie. Polana. Obiekt datowany jest umownie na rok 1790, co oznaczałoby że jest to najstarsza zachowana cerkiew w Bieszczadach. Prawdopodobnie jest ona jednak jeszcze starsza. Miejscowa tradycja głosi, iż wzniesiona została na przełomie XVI i XVII wieku jako kaplica dworska właścicieli ziem, którymi byli wówczas Urbańscy. W roku 1770 powstał nieistniejący obecnie kościół rzymskokatolicki w Polanie.

Cerkiew w Orelcu. Orelec. Drewniana cerkiew w Orelcu znajduje się na niewielkim wzgórzu w centrum wsi, otoczona drzewami z pomnikowym ok. 300 letnim dębem. Świątynia datowana jest na rok 1740 (wg innych źródeł 1759), tradycja głosi, iż wcześniej pełniła funcję kościoła w pobliskich Uhercach, skąd po wybudowaniu tam nowego, murowanego kościoła została przeniesiona. Była odnawiana w roku 1933, natomiast od 1947 do 1969 nieużytkowana.

Cerkiew w Rabem. Rabe k.Czarnej. Bryła cerkwi odbiega od typowych cerkwi bojkowskich na tym terenie, prezentuje ona tzw. nurt klasycyzujący drewnianej architektury cerkiewnej, podobnie jak cerkiew w pobliskiej Czarnej. Ten typ architektoniczny był w czasach jej budowy narzucony przez administrację austriacką. Zmiany stylowe w tym typie cerkwi są powierzchowne. Obok dzwonnica oraz cmentarz.

Cerkiew w Radoszycach. Radoszyce. Pierwsza cerkiew w Radoszycach wymieniana jest w roku 1530. Obecna, stojąca na niewielkim wzgórzu (wedle zasady, że dom Boga powinien stać wyżej niż domy ludzi) świątynia, wybudowana została w roku 1868. W roku 1880 dokumenty wymieniają uposażenie proboszcza (parocha), które wówczas stanowiło 106 mórg roli i 36 mórg łąk.

Cerkiew z Rosolina. Cerkiew z Rosolina. Budynek cerkwi jest trójdzielny (przedsionek, nawa, część ołtarza), z niewielką zakrystią. Nad przedsionkiem pięterko chóru z balustradą wysunietą w nawę. Wnętrze oświetlają trzy okna. Do roku 1947 użytkowany był przez parafię greckokatolicką w Polanie i pełnił role cerkwi filialnej lub kaplicy. Kształt i wyposażenie wskazuja na silny związek ze sztuka kościelną.

Cerkiew w Rotokach Dolnych. Roztoki Dolne. Cerkiew greckokatolicka w Roztokach Dolnych wzmiankowana była w roku 1761, remontowana w 1775 ze środków Michała Chojnackiego - sanockiego pisarza grodzkiego. Obecny obiekt zbudowano w roku 1830. Remonty przeprowadzano w 1908 i 1937 a także po II wojnie światowej w latach 1970-72 i 1983.

Cerkiew w Rzepedzi. Rzepedź. Pierwotnie cerkiew w Rzepedzi wzmiankowana była w 1526 roku. Obecna greckokatolicka cerkiew filialna pw. św. Mikołaja wzniesiona została w roku 1824. Odnowiona i przebudowana w roku 1896, m.in. zmiana konstrukcji dachu i przemalowanie ikonostasu, przez Josypa Bukowczyka. Obiekt reprezentuje typ północno-wschodni cerkwi łemkowskiej, wariant bezwieżowy.

Cerkiew w Równi. Równia. Greckokatolicka cerkiew w Równi była cerkwią filialną parafii w Ustianowej i należała do dekanatu ustrzyckiego. Jest to świątynia orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, trójdzielna, trójkopułowa, z opasaniem wspartym na uskokowych rysiach. Prezbiterium, nawa i babiniec na planie kwadratu. Nawa jest szersza i wyższa od pozostałych części. Uchodzi za jedną z najpiękniejszych zachowanych cerkwi.

Cerkiew w Smolniku n.Sanem. Smolnik nad Sanem. Świątynia stoi samotnie pośród starodrzewiu, obok znajduje się dawny cmentarz przycerkiewny z zachowanymi kilkoma nagrobkami. Niegdyś obiekt ten znajdował się w centrum wsi a Smolnik stanowił jedną całość z Procisnem. Po przejściu frontu w 1944 roku wieś włączono do ZSRR. We wsi powstał kołchoz, mieszkańcy zaczęli odbudowywać swoje domy.

Cerkiew w Stefkowej. Stefkowa. Cerkiew została wzniesiona w latach 1836-1840 z fundacji Andrzeja Górskiego i konsekrowana pw. św. Paraskewii w roku 1940. Podobno pierwotnie budowana była jako kościół rzymskokatolicki z racji tego, iż wieś posiadała już drewnianą cerkiew. Po pożarze tejże, fundatorzy przekazali prawie ukończoną budowlę grekokatolikom.

Cerkiew w Szczawnem. Szczawne. Obiekt reprezentuje typ północno-wschodni cerkwi łemkowskiej w wariancie wieżowym. W pobliżu cerkwie tego typu spotkać można jeszcze m.in. w Radoszycach oraz Wisłoku Wielkim. W 1925 roku polichromię figuralną wykonało kijowskie Towarzystwo "Widrodżenia" rękami artystów Zaporożskiego, Palin Pejła, Prasnyckiego, Krycha i Ostapczuka. Pierwotnie greckokatolicka a obecnie prawosławna.

Cerkiew w Turzańsku. Turzańsk. Pierwsza cerkiew w Turzańsku wzmiankowana była w roku 1526. Stojąca tu dziś cerkiew pochodzi z lat 1801-1803, wzniesiona została jako greckokatolicka i była wówczas cerkwią parafialną. Jest to świątynia drewniana, trójdzielna, zaliczana do cerkwi łemkowskiej typu północno-wschodniego w wariancie bezwieżowym, szalowana pionowo deskami.

Cerkiew w Uluczu. Ulucz. Z cerkwią i miejscem jej budowy związana jest legenda. Podobno trzykrotnie zabierano się do budowy u stóp wzgórza i za każdym razem nieznana siła przenosiła cały materiał budowlany na szczyt. W końcu budowniczy zrozumieli, że miejsce powstania świątyni zostało wskazane w cudowny sposób i tak do dziś, na szczycie Dębnika możemy podziwiać cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego.

Cerkiew w Ustianowej. Ustianowa Górna. Cerkiew w Ustianowej położona jest przy bocznej drodze za przejazdem kolejowym linii Zagórz - Ustrzyki Dolne, obok dawnego kombinatu drzewnego. Wybudowano ją w roku 1792 jako budowlę orientowaną o konstrukcji zrębowej, obitą gontem, trójdzielną, na planie wydłużonym z prostokątną wieżą na jej osi, dostawioną do kwadratowego, trochę węższego od niej babińca.

Cerkiew w Żłobku (Żołobku). Żłobek / Żołobek. Stojąca do dziś cerkiew w Żłobku zbudowana została w roku 1830. Jest to budowla drewniana, obita gontem, orientowana, dwudzielna o konstrukcji zrębowej. Stylem nawiązuje do świątyń budowanych za rządów austriackich, czyli o wyraźnie latynizującej architekturze (tego typu wpływy można spotkać również w cerkwiach w pobliskim Rabem oraz Czarnej).

Ukraina

Cerkiew w Jasienicy Zamkowej. Jasienica Zamkowa to miejscowość położona w obrębie Gór Sanocko-Turczańskich. W lini prostej oddalona jest zaledwie kilkanaście kilometrów od Lutowisk, ale oczywiście leży na terenie Ukrainy Zachodniej. Jest to przepiękna mała miejscowość, w której można zobaczyć XIX wieczną cerkiew oraz muzeum kultury bojkowskiej, które zlokalizowano w starej dzwonnicy obok cerkwi

Dane kontaktowe i wykaz użytkowanych cerkwi:

Cerkwie Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej Kościoła Greckokatolickiego:

• Mokre, parafia Przemienienia Pańskiego
  tel. 13 462 90 21, msze godz. 8.00


• Wysoczany, parafia św. Paraskewii
  tel. 13 462 90 21, msze godz. 8.00
  
  - filia Zagórz-Wielopole, pw. Archanioła Michała, msze godz. 11.00


• Komańcza, parafia Opieki Matki Bożej
  tel. 13 467 71 40, msze godz. 8.00
  
  - filia Kulaszne, pw.Archanioła Michała, msze godz. 11.15
  - filia Rzepedź, pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, msze godz. 9.45
  - filia Ustrzyki Dolne, pw. Zaśnięcia Matki Bożej, tel. 603�315 408, msze 10.45

Cerkwie Diecezji Przemysko-Nowosądeckiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego:

• Sanok � Katedra Trójcy Świętej (dekanat)
  tel. 13 463 06 81, msze godz. 10.30


• Zagórz, Św. Archanioła Michała (filia)
  tel. 13 463 06 81, msze godz. 8.00


• Morochów, pw. Spotkania Pańskiego (parafia, siedziba dziekana sanockiego)
  tel. 13 462 90 61
  msze 2 pierwsze niedz. 8.30, 2 drugie niedz. 11.15, w soboty wieczernia 18.00
  
  - filia Szczawne, pw. Zaśnięcia Matki Bożej
  msze godz. 8.30 lub 11.00 zamiennie z Dziurdziowem
  
  - filia Dziurdziów, pw. Narodzenia Bogarodzicy
  msze godz. 8.30 lub 11.00 zamiennie ze Szczawnem


• Komańcza, Opieki Matki Bożej, (parafia)
  tel. 13 467 72 24, msze godz. 8.30
  
  - filia Turzańsk, Archanioła Michała
  tel. 13 467 72 24, msze godz. 10.30 lub 15.00 zamiennie