» Miejscowości | Roztoki Górne

Roztoki Górne

Roztoki Górne to obecnie malutka miejscowość, na którą składa się zaledwie kilka zabudowań. Położone są przy drodze z Cisnej przez Liszną do Przełęczy nad Roztokami 2 km poniżej przełęczy. Wieś otoczona jest górami: pasmem granicznym od południa z wyróżniającym się Rypim Wierchem (1003 m n.p.m.), grzbietem Jasła (1153 m n.p.m.) i Szczawnika (1098 m np.m.) od wschodu (oddzielona od niego wierzchołkami Małego i Dużego Skaleńca oraz przełęczą Prislipce pomiędzy Kiczerką (910 m n.p.m.) i masywem Hyrlatej a grzbietem granicznym z Sinkową i Strybem.

Budka na przejściu granicznym Roztoki Górne - Ruske Sedlo. Obecnie nie istnieje, 2007
foto: P. Szechyński

Położenie Roztok Górnych czyni z nich dobrą bazę wypadową na wycieczki piesze oraz rowerowe. Można stąd wybrać się m.in. na Szymową Hyrlatą (1103 m n.p.m. - najwyższy wierzchołek pasma) przez Rosochę (1085 m n.p.m.) - szlak niebieski PTTK, można udać się na Przełęcz nad Roztokami a stąd szlakiem granicznym na Okrąglik i czerwonym z Okrąglika na Jasło. Szlak z Przełęczy nad Roztokami na Jasło jest najkrótszą znakowaną trasą na ten wierzchołek. Można również z PnR udać się w stronę przeciwną - przez Rypi Wierch do Balnicy szlakiem granicznym koloru niebieskiego. Można wreszcie przez wspomnianą przełęcz zejść do dawnej wsi Ruske na Słowacji. Czasy przejść i linki do opisów wspomnianych tras znajdują się pod tekstem.

Jako punkt wypadowy dla wycieczek rowerowych, będą Roztoki Górne miały nieco mniej do zaoferowania ze względu na uboższą liczbę dróg (położenie wsi) w tym rejonie. Jako miejscowość "przelotowa" są często wykorzystywane do wycieczek rowerowych na Słowację (lub odwrotnie). I tak: na Przełęczy nad Roztokami Górnymi kończy swój bieg 60 kilometrowy odcinek transgranicznego szlaku rowerowego wchodzącego w skład projektu "Zielony Rower" z Leska do granicy na przełęczy. Po stronie słowackiej również szlaki rowerowe - przez Ruske można pojechać w dwóch kierunkach. Ponadto często wybieraną trasą rowerową jest pętla okrążająca masyw Hyrlatej. Można ją oczywiście zacząć i skończyć w Roztokach Górnych. Pobiegnie wówczas z Roztok przez Solinkę, Żubracze i Liszną, by wrócić do punktu początkowego.

Roztoki Górne, droga do przełęczy
foto: P. Szechyński

Pobliska Przełęcz nad Roztokami miała dawniej znaczenie strategiczne. Prowadził tędy szlak handlowy na Węgry, stąd nazywana była Bramą ruską (Porta rusica). W okresie I i II wojny toczyły się tu ciężkie walki. W roku 1941 przełęcz wizytował generalny gubernator dr Hans Frank. Do czasu wejścia Polski do strefy Schengen funkcjonowało tu piesze i rowerowe przejście graniczne. Stała tam niewielka budka a przejście było czynne w godzinach dziennych od czerwca do października. Obecnie do przełęczy doprowadzony jest asfalt, do niedawna można było wjechać na samą przełęcz, jednak obecnie przy końcu Roztok stoi zakaz ruchu. Przez Przełęcz nad Roztokami przebiega szlak graniczny (niebieski), którym można wyjść m.in. na Okrąglik a potem Jasło. Biegnie stąd również ścieżka do wysiedlonej słowackiej wsi Ruske. Po stronie słowackiej Park Narodowy "Połoniny". Niedawno na Przełęczy nad Roztokami ustawiono drewnianą wieżę widokową.

A dawniej...

Była to wieś królewska lokowana nad potokiem Roztoka, który spływa spod pasma granicznego do Solinki (rzeki). Pierwotnie potok ten nazywany był Leszna lub Lesna a więc i nazwa wsi wóczas brzmiała identycznie. Lustracja dóbr królewskich z roku 1565 podaje, iż Leszna jest jedną ze wsi "które się poczeli nowo sadzicz w Płoninach i między liaszy w górach prawem wołoskiem". Czytamy tam również: "Z tych wsi żadnego pożytku inszego na ten czas nie masz, tylko że czasem z panem starostą albo z urzędem jego jeżdżą na granice węgierskie, albo gdzie się przyda do czynienia sprawiedliwości, a pastwisk w płoninach przestrzegają i roboty też w lecie koło żniwa raz albo dwa pomagają" (Kryciński, 2007).

Roztoki Górne, w lipcu 2013 zatrzymał się tu na nocleg Redyk Karpacki idący z Rumunii do Czech
foto: P. Szechyński

Roztoki Górne były wsią bojkowską leżącą w pobliżu granicy z łemkowszczyzną. Zarówno Falkowski i Pasznycki w swojej książce "Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem" z roku 1935, jak i później nieoceniony badacz regionu prof. Roman Reinfuss sytuują granicę pomiędzy tymi grupami etnicznymi na Solince. Wykazują, iż Solinka i Żubracze były łemkowskie a leżące po drugiej stronie Hyrlatej Liszna oraz Roztoki Górne już bojkowskie. Jak to często na pograniczach bywa kultury te przenikały się wzajemnie.

Roztoki Górne, droga do Solinki, 2004
foto: P. Szechyński

Wieś od momentu lokacji nie była zamieszkała bez przerwy. W roku 1627 zagospodarowanych było 5 łanów a już w 1663 Roztoki były wyludnione. Gdy wieś się odbudowywała napadli ją w 1686 węgierscy tołhaje, którzy wies spalili a mieszkańców wymordowali. Nowi osadnicy pojawili się tu dopiero podczas zaboru austriackiego. Wówczas administracja zadecydowała, że Roztoki będą przysiółkiem Solinki a nie odrębną wsią. Wieś nigdy nie posiadała cerkwi, należała do parafii greckokatolickiej w Solince. W przysiółku funkcjonował tartak parowy, 350m na północny-zachód od mostu drogowego - zniszczony podczas I wojny światowej. Był tu również młyn wodny (1852) przy ujściu potoku Huta do Roztoki. W 1875 znajdował się 300m dalej na północ a w 1914 już nie istniał. Karczma w roku 1852 mieściła się w drewnianym budynku i stała na zachodnim brzegu potoku Kisełycznik, 250m na południe od jego połączenie z potokiem Huta (Kryciński, 2007).

Na mapie WIG z roku 1936, arkusz Łupków, który obejmuje Roztoki Górne zaznaczony jest krzyż przydrożny przy drodze na przełęcz. Zabudowania wsi wówczas nie ciągneły się wzdłuż tej drogi.

Obecnie w Roztokach znajduje się kilka zabudowań, z których wszystkie powstały w latach 60.XXw. W jednym z nich o funkcjonuje Gospodarstwo Agroturystyczne "Dybasiówka" (dawniej w budynku funkcjonowała strażnica WOP), oferujące noclegi. Przy innym charakterystyczna figura Matki Boskiej.

6 lipca 2018 r. otwarta została prowadząca z Roztok Górnych w kierunku Okrąglika ścieżka historyczna "Szaniec Konfederatów Barskich". Ścieżka liczy 11 przystanków a zaczyna się na Przełęczy nad Roztokami. Celem jest wyeksponowanie tytułowego szańca - ziemnych umocnień z czasów konfederatów barskich, które zlokalizowane są w pobliżu szlaku z Przełęczy nad Roztokami na Okrąglik.

P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Bieszczady. Słownik historyczno-krajoznawczy, cz.2 gm.Cisna", Warszawa 2007.

Czasy przejść:

- Roztoki Górne - Przełęcz nad Roztokami, ok. ½ h
- Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik, ok. 1½ h + 25 minut na Jasło
- Przełęcz nad Roztokami - Ruske, ok. 1½ h
- Roztoki Górne - Solinka (drogą), ok. 1½ h
- Roztoki Górne - Hyrlata, ok. 2½ h. - Roztoki Górne - Żubracze (przez Hyrlatą), ok. 3½ h.

Zobacz także:

Przełęcz nad Roztokami Górnymi - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik i Jasło
Wieś Solinka
Mapa WIG arkusz Łupków z roku 1936 - obejmuje Roztoki Górne

Roztoki Górne
foto: P. Szechyński

Roztoki Górne
foto: P. Szechyński

Roztoki Górne (2004)
foto: P. Szechyński

Przełęcz nad Roztokami Górnymi
foto: P. Szechyński

Przełęcz nad Roztokami Górnymi
foto: P. Szechyński

Przełęcz nad Roztokami. Przejście graniczne przed wejściem Polski do strefy Schengen. Po prawej stojąca tam wówczas budka (2007)
foto: P. Szechyński