» Warto zobaczyć | Zielony domek

Bieszczadzki Ośrodek Historii Turystyki Górskiej "Zielony Domek" w Ustrzykach Górnych

W trakcie górskich wędrówek napotkać można prowadzone przez Podkomisję Kultury i Historii Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK - Ośrodki Muzealne. Ideę ich powstania sformułował w 1966 roku i wprowadził ją w życie nieżyjący już Edward Moskała. Prace związane z budową, wyposażeniem i eksploatacją Ośrodków prowadzone były siłami społecznymi. Powstała cała grupa ludzi z oddaniem zajmujących się badaniem historii i tradycji poszczególnych rejonów górskich oraz gromadzeniem i eksponowaniem materialnych pamiątek.

Zielony Domek
foto: M. Piela

Ośrodki stanowią istotny element działalności kulturotwórczej PTTK. W ich ramach prowadzone są prace terenowe i archiwalne mające za zadanie uchronienie przed zniszczeniem i zapomnieniem elementy historii turystyki i pamiątki regionalne. Prace te, w wielu wypadkach pionierskie mają niejednokrotnie charakter badań naukowych trudnych do zlekceważenia a ich wyniki stanowią nieraz jedyne źródło informacji o niektórych elementach historii turystyki (np. w przypadku badań związanych z działalnością turystyczną na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej). W pracy Ośrodków uwidacznia się dążenie PTTK do wprowadzenia do działalności turystycznej humanistycznego i edukacyjnego charakteru poprzez ukazywanie odnajdowanych w historii preferowanych wzorców postępowania. Uczą one nie tylko prawidłowego podejścia do turystki górskiej, uczą historii Polski, uczą umiłowania tradycji i regionu - uczą patriotyzmu.

foto: M. Piela

Bardzo ważna rola Ośrodków dla zachowania tradycji ruchu turystycznego jest doceniana nie tylko przez władze PTTK, lecz również przez bezpośrednio zarządzających bazą noclegową Prezesów Spółek Towarzystwa w Nowym Sączu i Sanoku. Dzięki ich pomocy mogą one funkcjonować. Ośrodki spotkać można: Na Przysłopie pod Baranią Górą, na Markowych Szczawinach, na Turbaczu, w Szczawnicy i na Jaworzynie Krynickiej. Ostatnim z nich, zamykającym od wschodu cykl Ośrodków położonych w Karpatach, jest Ośrodek w Ustrzykach Górnych. W 1985 roku podjęto decyzję o likwidacji starego schroniska w Ustrzykach Górnych. 25 listopada tegoż roku Komisja Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTk, z inicjatywy wspomnianego wyżej Edwarda Moskały, zwróciła się z pismem do Dyrektora OZGT w Sanoku z prośbą o przekazanie w użytkowanie tak zwanego "Zielonego Domku", jedynego zabudowania pozostałego po starym schronisku i otrzymała pozytywną odpowiedź.

Prace adaptacyjne, wykonywane siłami społecznymi z dużą pomocą OZGT w Sanoku trwały do 1991 roku. W lipcu tegoż roku przewieziono do Ustrzyk Górnych elementy wystawy "Turystyka letnia i zimowa w Karpatach Wschodnich do 1939 roku" zorganizowanej w Krakowie wspólnie z Towarzystwem Miłośników Lwowa i przekazanej do dyspozycji Ośrodka. W dniu 29 lipca 1991 roku Ośrodek został udostępniony do zwiedzania. Od Tego czasu, dzięki pomocy Bieszczadzkich Schronisk i Hoteli PTTK jest nieustannie udostępniany turystom, przede wszystkim w okresie wakacyjnym.

Najważniejszym elementem Ośrodka jest tzw. Izba Wschodnia poświęcona historii turystyki w Karpatach Wschodnich do czasu wybucha II wojny światowej. Jej zadaniem jest przedstawienie osiągnięć polskich organizacji turystycznych na Kresach Wschodnich w zagospodarowaniu obszarów górskich, ukazanie różnorodności działania i zainteresowań ich członków, a także wspaniałej przyrody Karpat.

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Ten dział Ośrodka rozpoczyna się od szeregu plansz fotograficzno - tekstowych obrazujących grupy górskie Karpat Wschodnich od Bieszczadów aż po Góry Czywczyńskie i Pasmo Połonin Hryniawskich. Wśród autorów fotografii wymienić należy Zygmunta Klemensiewicza, Adama Lenkiewicza, Włodzimierza i Romana Puchalskich, Tadeusza Dohnalika, Stanisława Bialikiewicza i Stanisława Jaroszyńskiego. Fotografie pokazują piękno przyrody, sposoby uprawiania turystyki letniej i zimowej, a także kajakowej, obiekty turystyczne i historię ich budowy, obiekty sakralne występujące na tym terenie oraz przykłady budownictwa ludowego.

Znajdują się tu także podstawowe informacje dotyczące Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a zwłaszcza jego Oddziałów we Lwowie, Stanisławowie i Kołomyi oraz Akademickiego Klubu Turystycznego i Karpackiego Towarzystwa Narciarzy z siedzibą we Lwowie, a działających na tym obszarze. Podano przykłady korespondenci dotyczącej spraw członkowskich oraz związanych z obiektami turystycznymi. Są tu pamiątki po schronisku AZS pod Pop Iwanem, PTT pod Chomiakiem, na Zaroślaku czy Maryszewskiej.

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Obok plansz, w gablotach zaprezentowano przewodniki turystyczne, mapy, foldery i inne wydawnictwa związane z przedstawionym i regionem. Duże zainteresowanie budzi stale wzbogacany dział związany z huculszczyzną. Do najciekawszych pamiątek należą: oryginalny przedwojenny kilim, zapaski i naszyjnik kobiecy z wypalanej gliny bogato zdobiony, koszula i serdak dziewczęcy z Dżembroni a także potężna chochla z szałasu pasterskiego. Najbardziej wartościowym eksponatem jest inkrustowana ciupaga podarowana generałowi Tadeuszowi Kasprzyckiemu przez Hucułów z Żabiego (ob. Werchowyna). Te wspaniałe eksponaty to dary turystów rodem z kresów m.in. Janiny Sokołowskiej, Krystyny Affanasowicz i Mariana Chudego.

Na przykładzie Beniowej zapoczątkowano ekspozycję związaną z przedstawianiem stanu zagospodarowania Bieszczadów w obecnych granicach, lecz obrazujących stan przed II wojną światową. W drugiej sali tworzona jest ekspozycja obrazująca rozwój turystyki w Bieszczadach po II wojnie światowej w obecnych granicach Polski. Ukazano tu wydawnictwa związane z regionem, pamiątki z rajdów turystycznych i akcji harcerskich oraz przedstawiono rozwój bazy turystycznej. Osobne tematy to zdjęcia zachowanych pamiątek sakralnych Łemków i Bojków oraz pamiątki cmentarne po zamieszkujących licznie te tereny do II wojny światowej Żydów. Jedną z gablot poświęcono prezentacji wydarzeń związanych z burzliwymi przejściami wojennymi. W sali tej znajduje się również niewielka ekspozycja przyrodnicza.

Dużym osiągnięciem Ośrodka jest uzyskanie szerokiego społecznego kontaktu i zrozumienia społecznego dla ważnej roli zachowania i ukazania pamiątek związanych z Kresami. Dzięki temu wśród licznie zwiedzających Ośrodek kresowiaków lub ich rodzin często znajdują się chętni do wzbogacania zbiorów. Tą drogą uzyskano wiele cennych eksponatów. Pragnąc, aby mimo postępującego zagospodarowania gór, często prowadzonego w sposób nieprzemyślany i dla środowiska naturalnego nieprzychylny, pozostał dla przyszłych pokoleń zapach prawdziwego ogniska i smak prawdziwej wędrówki zapraszam turystów na górskie szlaki nie tylko na spotkanie z przyrodą lecz również z przeszłością.

Jerzy Kapłon
Dyrektor Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie

Ekspozycja

Powierzchnia ekspozycji Ośrodku Muzealnego w Ustrzykach Górnych wynosi ok. 30 m2.
Składają się nań dwie izby:

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Izba I

Ekspozycja w tej izbie jest wielowątkowa. Głównym jej celem jest zobrazowanie rozwoju turystyki w Bieszczadach po II wojnie światowej, w obecnych granicach Polski. Przedstawiono wydawnictwa związane z regionem (w tym pierwsze powojenne przewodniki po Bieszczadach Orłowicza i Krygowskiego), mapy turystyczne (w tym pierwszą dopuszczaną do obrotu mapę grzbietową Bieszczadów wydaną przez KTG ZG PTTK), wydawnictwa zwarte, foldery itp. Umieszczono tu również pamiątki z rajdów bieszczadzkich z 1954 i 1955 roku, wielu innych rajdów i akcji harcerskich. Przedstawiono także rozwój bazy turystycznej począwszy od pierwszego schroniska PTTK w Ustrzykach Górnych (fotografia, tablica informacyjna, poczet kierowników i dzierżawców, księga pamiątkowa z wpisem o likwidacji schroniska). Pokazano również historię budowy pierwszej w Bieszczadach "bacówki" w Jaworzcu. Z działalnością powyższą jest nieodłącznie związana postać Edwarda Moskały. Jego podobizna wraz z reprodukcjami tablic pamiątkowych oraz "mottem" wskazującym na sens powstawania Ośrodków Kultury i Historii Turystki Górskiej (przytoczonym w I części poświęconej historii "Zielonego domku") znajduje się po prawej stronie od wejścia. Zebrano tu również szereg wydawnictw autorstwa Edwarda Moskały w tym słynne panoramy. Ciekawostką jest wisząca na kotarze okiennej ozalidowa mapa Bieszczadów, na której ręką Edwarda Moskały naniesiono trasy Jego wędrówek po Bieszczadach w latach powojennych związanych ze znakowaniem z Władysławem Krygowskim Głównego Szlaku Beskidzkiego. Oddzielnymi tematami są zdjęcia zachowanych pamiątek sakralnych Łemków i Bojków oraz pamiątek po zamieszkujących licznie te tereny do II wojny światowej Żydów. Warto tu zwrócić uwagę na fotografie spalonej w 2006 roku cerkwi z 1802 roku w Komańczy, odbudowanej z ruin cerkwi w Łopience oraz reprodukcji cudownego obrazu Matki Boskiej Łopieńskiej. Jedną z gablot poświęcono prezentacji wydarzeń związanych z burzliwymi przejściami wojennymi wraz z opisem "operacji gorlickiej" z 1915 roku. W sali tej znajduje się niewielka ekspozycja przyrodnicza oraz wzbudzające zainteresowanie odciski łap niedźwiedzia bieszczadzkiego. W 2007 roku Ośrodek wzbogacił się o narzędzia gospodarskie pochodzące z podbieszczadzkich wsi. W izbie umieszczono też recepcję Ośrodka, w której można nabyć wydawnictwa COTG PTTK poświęcone turystyce górskiej w Karpatach Wschodnich, Książeczki, Regulaminy oraz odznaki Górskiej Oznaki Turystycznej. Okresowo w miesiącach letnich znajduje się tu Terenowy Referat Weryfikacyjny GOT. Dyżuruje tu również przewodnik po Ośrodku udzielający informacji o jego zbiorach a także o szlakach i zagospodarowaniu Bieszczadów.

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Izba II - tzw. Izba Wschodnia

Jest ona najważniejszym elementem Ośrodka. Poświęcona jest historii turystyki w Karpatach Wschodnich do chwili wybuchu II wojny światowej. Jej zadaniem jest przedstawienie osiągnięć polskich organizacji turystycznych na Kresach Wschodnich w zagospodarowaniu obszarów górskich, ukazanie różnorodności działania i zainteresowania ich członków, a także wspanialej przyrody Karpat. Ścianę po prawej stronie od wejścia zajmuje mapa z czasów austriackich obejmująca Galicję Wschodnią oraz teren Zakarpacia. Poniżej umieszczono fotografię istniejącego do dzisiaj przedwojennego słupka granicznego Polsko - Czechosłowackiego na grani Czarnohory, w okolicy szczytu Pop Iwan. Na sąsiedniej ścianie umieszczono mapę przedstawiająca zagospodarowanie turystyczne Karpat Wschodnich wg stanu na 1939 rok. W gablotach poniżej umieszczono kopie korespondencji pomiędzy Oddziałami Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego wc Lwowie, Stanisławowie, Kołomyi i Sanoku z Zarządem Głównym Towarzystwa w Krakowie. Znajduje się tu też ciekawa korespondencja pomiędzy inwestorem (PTT O/ Stanisławów) a wykonawcą schroniska na Zaroślaku wraz z fragmentem dokumentacji projektowej.

Kolejnym fragmentem ekspozycji jest dział związany z Huculszczyzną. Do najciekawszych pamiątek należą: oryginalny przedwojenny kilim, zapaski, koszula i serdak dziewczęcy z Dżcmbroni, a także potężna chochla z szałasu pasterskiego. Najbardziej wartościowym eksponatem jest inkrustowana ciupaga podarowana Prezesowi Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny, Ministrowi Spraw Wojskowych gen. Tadeuszowi Kasprzyckiemu przez Hucułów z Żabiego (ob. Werchowyna). W gablocie pod sąsiednią ścianą inne wyroby twórców huculskich: naszyjnik kobiecy z wypalanej gliny i bogato zdobiony, krzyż drewniany, maselnica, kufel jak również piękna huculska pisanka. Te wspaniałe eksponaty to dary turystów rodem z Kresów min. Janiny Sokołowskiej, Krystyny Affanasowicz i Mariana Chudego a także innych miłośników Karpat Wschodnich, jak np. Jerzego i Agaty Kapłonów czy niżej podpisanego. Ekspozycję huculską uzupełniają fotografie przedstawiające dawną wieś huculską i jej mieszkańców oraz foldery reklamujące piękno Huculszczyzny i zachęcających do jej odwiedzania.

Lewa strony Izby Wschodniej rozpoczyna się od szeregu plansz fotograficzno - tekstowych obrazujących grupy górskiej Karpat Wschodnich od Bieszczadów aż po Góry Czywczyńskic i Pasmo Połonin Hryniawskich. Wśród autorów fotografii wymienić należy Zygmunta Klemensiewicza, Adama Lenkicwicza, Włodzimierza i Romana Puchalskich, Tadeusza Dohnalika, Stanisława Bilikiewicza i Stanisława Jaroszyńskiego. Fotografie pokazują piękno przyrody, sposoby uprawiana turystyki letniej i zimowej, obiekty turystyczne, obiekty sakralne występujące na tym terenie oraz przykłady budownictwa ludowego. Znajdują się tu także podstawowe informacje dotyczące Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Akademickiego Klubu Turystycznego i Karpackiego Towarzystwa Narciarzy z siedzibą wc Lwowie. Ciekawymi są mało znane materiały o działalności kurierów działających w tych górach w czasie ostatniej wojny. W gablotach zaprezentowano rożnego foldery, mapy i przewodniki z monumentalną pracą Henryka Gąsiorowskiego "Przewodnik po Beskidach Wschodnich" na czele (z jej reprintem można zapoznać się w recepcji Ośrodka). W lewym narożniku umieszczono fotografie ciekawych obiektów inżynierskich a mianowicie słynnego wiaduktu kolejowego z końca XIX wieku nad Prutem w Worochcie i ruin obserwatorium na górze Pop Iwan (w scenerii letniej i zimowej - dar Juliana Godyńskiego). W górnej części ekspozycji znajdują się przedwojenne mapy w skali 1:100 000 Wojskowego Instytutu Geograficznego z naniesioną treścią turystyczną i ułatwiającą wędrówkę numeracją słupków granicznych. Umieszczono tam również fotografie nieistniejących dzisiaj schronisk górskich w Karpatach Wschodnich.

Czynny w lipcu i sierpniu w godz. 17:00 do 19:00. Wstęp wolny.

Zestawił na podstawie opracowania Dyrektora Centralnego Ośrodku Turystyki Górskiej w Krakowie Jerzego Kapłona i materiałów własnych
Wojciech Stankiewicz - Kustosz "Zielonego Domku"

Inkrustowana ciupaga podarowana Prezesowi Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny, Ministrowi Spraw Wojskowych gen. Tadeuszowi Kasprzyckiemu przez Hucułów z Żabiego
foto: M. Piela

Ekspozycja muealna
foto: M. Piela

Ekspozycja muealna - Beniowa wczoraj i dziś
foto: M. Piela

Broń z okresu I wojny światowej
foto: M. Piela

Zielony domek
foto: M. Piela

Zielony domek
foto: M. Piela