...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...
zdjęcia
- szlaki i ścieżki piesze
- warto zobaczyć
- warto wiedzieć
- skitour
- bieszczadzka kolejka leśna
- wodospady mapa Bieszczadów - informacje praktyczne - trasy rowerowe - trasy samochodowe - miejscowości - dawne wsie - cerkwie - cmentarze i cerkwiska - kirkuty - kapliczki - fauna - flora - reportaże - rozmaitości - bieszczadzkie wspomnienia schroniska - bazy namiotowe i chatki - noclegi - aktualności (archiwum) - redakcja (kontakt) - nasza grupa na FB
Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane Kapliczki w Bieszczadach Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska Ikonostas O ikonie słów kilka Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf) Cmentarze żydowskie (kirkuty) Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku Cmentarze wojskowe w Komańczy Cmentarz wojskowy w Lesku Kościół w Woli Michowej Kościół w Komańczy Obelisk UPA Baligród i okolice Bóbrka Buk k.Terki Bystre k.Czarnej Cisna i okolice Czarna i okolice Daszówka Duszatyn Dwernik i Dwerniczek Glinne Jankowce Kalnica k.Baligrodu Komańcza i okolice - Mogiła - legenda - drewniany kościółek - klasztor Nazaretanek Lutowiska Łupków Mików Muczne Myczkowce Nasiczne Olszanica Orelec Prełuki Rajskie Roztoki Górne Rzepedź Sękowiec i okolice Serednie Małe Smolnik nad Osławą Solinka Solina i okolice - bieszczadzkie zapory - tajemnica zatoki Stefkowa Terka Uherce Mineralne Ustjanowa Ustrzyki Górne Wetlina Wola Matiaszowa Wola Michowa Wołosate Zatwarnica Zwierzyń Balnica Beniowa Bereźnica Niżna Bukowiec Caryńskie Choceń Dydiowa Dźwiniacz Górny Hulskie Huczwice Jawornik Jaworzec Kamionki Krywe Łokieć Łopienka - rys historyczny Łopienki - Chrystus Bieszczadzki Łuh Rabe k.Baligrodu Rosolin Ruskie Sianki Skorodne Sokoliki Sokołowa Wola Studenne Tarnawa Niżna i Wyżna Tworylne - Tworylczyk Tyskowa Zawój Zubeńsko Żurawin » Dawne wsie | Krywe Krywe nad SanemRys historyczny Krywego:Krywe nad Sanem położone jest w malowniczej dolinie tej największej z bieszczadzkich rzek, pomiędzy pasmem Otrytu a szczytami Bukowiny (911m n.p.m) i Stołów (968m n.p.m.). Niegdyś wieś graniczyła z Hulskiem od wschodu i Tworylczykiem wraz z Tworylnem od strony zachodniej - dziś graniczy z pozostałościami po tych wsiach, sama pozostałością będąc.
Krywe, widok z grzbieciku wzgórza Diłok (2005)
foto: Relka
Krywe, od strony Rylego, 2017
foto: P. Szechyński Krywe lokowano na prawie wołoskim przed rokiem 1526 a po roku 1502, kiedy to wzmiankowana była po raz pierwszy, w dobrach należących do Kmitów. Do roku 1553 znajdowała się w rękach Piotra Kmity, później wdowy po nim Barbary z Herbertów. Po śmierci Barbary (1579) przypadła do działu po Annie z Kmitów na jej spadkobierców, potomków Stanisława Herberta i Jana Barzego.
Krywe (2006)
foto: P. Szechyński Regestr podatkowy z roku 1589 wykazał w Krywem 6 łanów osiadłych przez kmieci, 3 łana w posiadaniu kniazia i 1 łana w posiadaniu miejscowego popa. Wówczas w Krywem odnotowano również istnienie jednokołowego młyna wodnego. W roku 1630 chłopi z Hulskiego i Zatwarnicy napadli na znajdujący się w Krywem dwór kasztelana sanockiego Andrzeja Boguskiego. Słudzy szlacheccy odnieśli rany a dwór został złupiony. Powierzchnia Krywego w roku 1868 wynosiła 2646 mórg (1522,8ha) w tym 1145 mórg lasów (658,9ha). Grunty chłopskie obejmowały: 270,5ha roli ornej, 141,5ha łąk i ogrodów oraz 123,7ha pastwisk. We wsi mieszkała wówczas rodzina szlachty zagrodowej nazwiskiem Pasławscy. Przez cały okres istnienia wsi mieszkańcy Krywego podejmowali liczne próby budowy młyna - obiektu niezbędnego w ówczesnej wsi. Było to zawsze zadanie trudne, bowiem Krywe leży nad potokiem słabo zasobnym w wodę (Krywiec), stąd też po wspomnianym wyżej młynie istniejącym w roku 1589 nastąpiła dość długa przerwa. W wyniku podejmowanych prób powstały następujące obiekty:
Pozostałości dworu w Krywem (2013)
foto: P. Szechyński Zabudowania dworskie znajdowały się w północnej części wsi pomiędzy Sanem a drogą Hulskie - Tworylne. Sam dwór stał ponad drogą na grzbiecie wzgórza Diłok. W roku 1852 był tu dwór murowany, cztery dworskie budynki murowane oraz pięć drewnianych. Wymiary dworu to 30,5x11,8m, orientowany na godzinę 12.10. Na osi dworu w kierunku północnym znajdował się park dworski (2,2ha). Przy osi parku stały dwa drewniane budynki, prawdopodobnie mieszkalne, natomiast na wschód od parku znajdowały się budynki gospodarcze. W 1868 roku do dworu należało 986,9ha ziemi. W 1921 roku we dworze zamieszkiwało 13 osób. W 1932 roku właściciel majątku Stanisław Kopczyński uzyskał zezwolenie na parcelację gruntów o powierzchni 829,33ha i do roku 1939 większość z nich sprzedał chłopom. Majątek Krywe ograniczał się stopniowo do lasów. W roku 1935 nabyła go firma drzewna "Pilak", która rok później uruchomiła tu tartak parowy, zlokalizowany obok dworu. 10 czerwca 1945 wszystkie grunty rolne oraz leśne majątku Krywe przejął Skarb Państwa. Zabudowania dworskie spaliły we wrześniu 1945 roku upowskie oddziały. Do dnia dzisiejszego zachowały się niewielkie ślady po dworze w postaci resztek podmurówki.
Krywe, jedna z piwnic w dolinie potoku Krywiec (2013)
foto: P. Szechyński W Krywem mieszkał jeden z uczestników powstania styczniowego 1863 roku - kapitan Aleksander Ubysz h."Cholewa", urodzony w roku 1833; syn Józefa - właściciela majątku Ostrobóż w Ziemi Bełskiej. Był oficerem armii austriackiej. W powstaniu 1863r., walczył początkowo jako szeregowy, potem sierżant a następnie kapitan wojsk polskich w oddziałach Czchowskiego i Zapałowicza. Brał udział w bitwie pod Hutą Krzeszowską (ranny), nad Tanwią, Tyszowcami i Mozołowem. Ujęty przez Rosjan został skazany na śmierć przez rozstrzelanie, udało mu się jednak uciec z więzienia we Włocławku. W Krywem osiadł po powstaniu, gdzie później zasłynął jako poeta, literat i gawędziarz. Posługiwał się pseudonimem literackim Symplicius Gawin. Uchodził również za jednego z najlepszych myśliwych w Galicji. Ożenił się z Marią Niesiołowską z Sokolego. Ostatki życia spędził we Lwowie, gdzie zmarł w roku 1890 i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.
Ruiny cerkwi greckokatolickiej z 1842r. (2013)
foto: P. Szechyński Prócz młynów znajdował się w Krywem niewielki staw dworski. Powstał przez spiętrzenie małego potoczku mającego ujście powyżej potoku Krywiec niewielką groblą. Znajdował się 100m od brzegu Sanu, jego powierzchnia to ok. 1350m2. W roku 1848 we wsi istniała szkoła parafialna do której uczęszczało szczęściu uczniów a ich nauczycielem był Petro Jurczyszak. Szkoła działała co najmniej do roku 1868.
Słownik geograficzny z roku 1880, tak opisuje Krywe u schyłku XIXw. (pisowania
oryginalna):
Wspomniana cerkiew dotrwała tu do lat powojennych XX wieku. W 1904 roku istniała we wsi
skarbona cerkiewna a od roku 1905 bractwo trzeźwości, które w 1910 liczyło 50 członków
a działało co najmniej do roku 1930. Obecnie cerkiew znajduje się w ruinie.
Krywe, ruiny dworu, 2024
foto: Mirek Piela
Krywe, nowy (poprzedni spłonął) budynek UM Lublin, 2021
foto: Mirek Piela
Krywe, gosp. agroturystyczne "U Tośki", na drugim planie wzgórze Diłok z ruiną
cerkwi, 2007
foto: P. Szechyński Podczas I wojny światowej w okolicach Krywego toczyły się walki. Księga zgonów podaje 5 osób poległych w wyniku ostrzału; byli to: Eliza Arendar (lat 57), Marceli Kulpiński (l.1), Fedio Lewita (l.73), Mikoła Semanicz (l.57) i Mikołaj Wajda (l.26). Podczas spisu ludności przeprowadzonego w roku 1921 mieszkańcy podali następującą narodowość: rusińską (441) i polską (31). Nikt nie przyznał się do narodowości żydowskiej ani niemieckiej.
Dolinka potoku Krywiec, teren dawnej zabudowy wsi
foto: P. Szechyński W roku 1934 prowadzili tu badania autorzy pracy "Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem" Jan Falkowski oraz Bazyli Pasznycki, którzy opublikowali ją w roku 1935 we Lwowie. Autorom udało się m.in. odnotować przydomki (przezwiska) używane przez mieszkańców Krywego, były to: Błyściw, Bunda, Chwaj, Czupka, Diaky, Herekes, Hołub, Jachwak, Jaśko, Juśkiw, Kabała, Kachnycz, Kaczaj, Katan, Kogut, Korneckij, Krywyj, Łongusz, Maczyta, Maniwczyn, Mazur, Pronowid, Prusak, Prystasz, Sagal, Saraka, Srul, Szkrut, Waszczakiw i Wityk. Doktorzy Falkowski (Polak) i Pasznycki (Ukrainiec) zaliczyli Krywe do strefy przejściowej pomiędzy Łemkami a Bojkami. Poszukiwali oni jednak głównie granic dialektycznych pomiędzy gwarami Łemków i Bojków (Pasznycki był językoznawcą) a w takim przypadku zawsze mamy do czynienia ze strefą przejściową, w której gwary mieszają się wzajemnie. Podejście autorów pracy nie było naukowe. Ostateczne granice pomiędzy Łemkowszczyzną z Bojkowszczyzną przeprowadził profesor Reinfuss, który prowadził swoje badania po Falkowskim i Pasznyckim, miał również inne - bardziej naukowe i etnograficzne podejście poszukując granic między grupami wyrażające się w ich świadomości.
Krywe, w dolince zamieszkały bobry
foto: P. Szechyński 14 sierpnia 1938 roku w Krywem odbyła się uroczystość upamiętnienia 950-lecia Chrztu Rusi, w której wzięło udział ok. 2 tysięcy wiernych a także wielu księży z powiatu leskiego i turczańskiego. Obok cerkwi ustawiono wówczas pamiątkowy krzyż. Do wybuchu II wojny światowej właścicielami wsi byli m.in. do 1553 Piotr Kmita, po nim do 1579r. Barbara z Herburtów (żona P. Kmity), 1588r. Katarzyna i Stanisław Herburtowie, 1589r. Stanisław i Erazm Herburtowie, 1630r Andrzej Boguski a po nim od 1663 ród Boguskich, od 1828 do 1848r. Feliks Łążyński a następnie wdowa po nim Karolina z Ubyszów Łążyńska. W roku 1874 nastąpił podział spadku pomiędzy Józefa Ubysza, Aleksandra Ubysza, Anielę z Ubyszów Dziewiałtowską, Henryka Ubysza, Marię, Bronisława i Henryka Zbrożków. W latach 1874-1875 większą część majątku Krywe zakupili Mikołaj i Julia Pisarczuk, następnie od 1894 Adam i Stefania z hr. Włodków de Levoaux. W roku 1896 na licytacji Krywe zakupił dr Artur Goldhamer i dr Ignacy Steinhaus a od nich odkupili go dr Alfred Buresz i Bolesław Zatorski. W latach 1904-1912 majątek należał już do Jakuba Liebera a w latach 1912 - 1935 właścicielem Krywego był Stanisław Kopczyński z Ostapii. Firma "Pilak" posiadała Krywe w latach 1935-1945, po nich majątek przejął Skarb Państwa.
Most na Sanie w Krywem - pozostałości
foto: P. Olejnik Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Krywe zostało przecięte granicą państwową. Granicę stanowił w tym miejscy San - jego południowa strona znalazła się na terytorium Niemiec a północna została przyłączona do ZSRR. Po wojnie część południowa wróciła do Polski, natomiast północna pozostała w ZSRR. W czerwcu 1946 roku mieszkańców wysiedlano do Związku Radzieckiego, jednak po wojnie większość z nich ukrywała się w lasach i w efekcie udało się wysiedlić tylko 16 rodzin. Pozostałą część mieszkańców - ponad 300 osób - wysiedlił w roku 1947 oddział Ludowego Wojska Polskiego. Wywieziono ich do powiatu Szczecinek (ówczesne koszalińskie).
Wzgórze Diłok w Krywem z ruiną cerkwi
foto: P. Olejnik Lata 60 i 70 stały w Krywem pod znakiem wypasu bydła z PGR w Czarnej Dolnej. Ok. roku 1970 tereny wsi zostały wytypowane do założenia Ośrodka Pracy Więźniów - planowano rozwinięcie tu hodowli bydła. Na tę okoliczność w roku 1973 pobudowano przy pomocy więźniów drewniane, nieocieplane obory. OPW istniał w Krywem do roku 1978. W latach 1980-1981 PGR w Lutowiskach przeprowadził tu rekultywację terenu przy pomocy spychaczy. Rok później dolinę przejął Igloopol i wznowiono wypas bydła, który trwał do końca lat 80.XXw.
Ustawianie krzyża pamięci dawnych mieszkańców Krywego, 08.07.2017
foto: M. Piela Od roku 1977 nazwa Krywe została zastąpiona spolszczonym Krzywe. Formalnie nazwa ta występowała do roku 2005, mimo iż w praktyce posługiwano się nazwą pierwotną. Przeprowadzone zostało referendum w którym 100% mieszkańców opowiedziało się za zmianą z Krzywego na Krywe. 100% mieszkańców w roku 2005 to 2 osoby, co czyni Krywe jedną a najmniejszych wsi, albowiem od 1971 roku zamieszkują tu państwo Antonina i Stanisław Majsterkowie prowadząc niewielkie gospodarstwo agroturystyczne. Dziś Krywe to budynek państwa Majsterków, niewielka drewniana chatka oraz duży drewniany barak - pozostałość po jednej z dawnych obór. Obiekty te znajdują się poza terenem dawnej zabudowy. Kiedyś znajdowało się tu również schronisko Akademii Medycznej z Lublina, nie funkcjonuje jednak od wielu lat - jest to nazwa potoczna, która przyjęła się z różnych powodów - obiekt ten nigdy nie był schroniskiem. W roku 2018 budynek ten spłonął, następnie został odbudowany i obecnie działa jako ośrodek UM Lublin. Krywe to także bardzo dobrze zachowane ruiny cerkwi na wzgórzu Diłok, nikłe pozostałości dworu oraz liczne ale dość słabo czytelne ślady po dawnej zabudowie wsi. Przy początku ścieżki do ruin cerkwi umieszczono tablicę z krótkim rysem historycznym wsi oraz planem jej dawnej zabudowy. 13 sierpnia 2011 w ruinach cerkwi w Krywem odbył się ślub jedynych jego mieszkańców - Antoniny i Stanisława Majsterków. We wrześniu 2015 A. Majsterek zginęła w wypadku i została pochowana na cmentarzu w Krywem. 8 lipca 2017 roku odbyła się w Krywem uroczystość ustawienia i poświęcenia Krzyża Pamięci mieszkańców wsi. W uroczystości wzięli udział potomkowie byłych mieszkańców Krywego a mszę odprawił ks. Miron Michaliszyn. W czerwcu 2023 teren cerkwi został zabezpieczony, obecnie wstęp do ruin jest wzbroniony.
8 lipca 2017, msza z okazji ustawienia krzyża pamięci dawnych mieszkańców Krywego
foto: M. Piela Dojście do Krywego:Ścieżką historyczno-przyrodniczą z Zatwarnicy, oznaczoną kolorem czerwonym, stanowiącą fragment ścieżki Przysłup (Caryński) - Krywe nad Sanem. W Krywem ścieżka kończy swój bieg obok cerkwi. Czas dojścia ok. 1 3/4h. Powrót do utwardzonej drogi możliwy ścieżką niebieską wychodzącą od cerkwi a dalej tą samą trasą. • Drogą/ścieżką z Rajskiego przez Obłazy i Tworylne. Trasa nieoznakowana. • Most na Sanie łączący Krywe z drogą Rajskie - Sękowiec nie istnieje, zawalił się podczas roztopów w roku 1999 (zbudowany w 1983) - ale można przejść w bród. opracowanie i zdjęcia: P. Szechyński
Literatura: Kilka zdjęć z Krywego, lipiec:
1. Droga do Krywego przez Ryli.
4. Potok Krywiec.
7. Inna z piwnic w Krywem.
10. Piwnica w Krywem.
13. Ruiny cerkwi w Krywem. Zobacz także galerię z tej okolicy:
Kamera w Czaszynie
Schroniska Schroniska PTSM Bazy namiotowe i chatki Harcerskie bazy i hoteliki Noclegi Mapa Bieszczady - wersja online Mapy Bieszczadów - recenzje Mapy wycinkowe - recenzje Przewodniki Ciekawe wydawnictwa Szlaki turystyczne - opisy Szlaki turystyczne - wykaz Czasy przejść Ścieżki przyrodnicze - wykaz Regulamin BdPN Punkty kasowe BdPN Bieszczadzka Kolejka Leśna Jazdy konne Rejsy po Zalewie Solińskim Wyciągi narciarskie Muzea Informacja turystyczna Przewodnicy Przewoźnicy (Bus) Przejścia graniczne Traperska przygoda - tabory Z psem w Bieszczady Zagroda pokazowa żubrów Wędkarskie eldorado na Sanie Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady Karpackie niebo Sery w Bieszczadach Wypał węgla drzewnego Jaskinie Snowgliding w Bieszczadach Bieszczadzkie szybowiska Bieszcz. Centrum Nordic Walking Trochę historii Podział (granice) Bieszczadów Losy bieszczadzkiej ludności Różne plany rozwoju Bieszczadów Na wyniosłych połoninach BdPN Nie tylko Wysokie Sieć wodna Geocaching Fauna Bieszczadów Flora Bieszczadów Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie" Ukraińska Powstańcza Armia Karol Wojtyła w Bieszczadach Bieszczady pół wieku temu Bieszczady w filmie Polowanie w Bieszczadach Reportaże Rozmaitości bieszczadzkie Tarnica z Wołosatego Halicz z Wołosatego Bukowe Berdo z Mucznego Krzemień Szeroki Wierch Połonina Caryńska Połonina Wetlińska Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne Cisna - Jasło - Smerek (wieś) Przysłup - Jasło Suche Rzeki - Smerek Dwernik-Kamień Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej Ścieżka "Berehy Górne" Chryszczata z Komańczy Chryszczata z Jeziorka Bobrowego Szlak Huczwice - Chryszczata Wołosań z Żubraczego Jaworne - Kołonice - Jabłonki Krąglica Hyrlata Szlak graniczny Łupków - Balnica Przełęcz nad Roztokami - Ruske Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk Łopiennik Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa) Opołonek i Kińczyk Bukowski Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach Przysłup Caryński z Bereżek Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny Brenzberg - ścieżka Krutyjówka - ścieżka Tworylne i Krywe z Rajskiego Terka - Studenne Otaczarnia w Bukowcu Rajskie - Studenne (most) Przysłup - Krywe Korbania z Bukowca Korbania z Łopienki i Tyskowej Suliła Wola Michowa - Balnica szl. żółtym Z Balnicy do Osadnego Do Solinki z Żubraczego Zwierzyń - Myczków Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy Lasumiła - najgrubsza jodła Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki Stare Procisne, ścieżka Dwernik - Procisne, ścieżka Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec Kopalnia ropy Polana - Ostre Holica z Ustianowej - ścieżka Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza Huczwice - ścieżka geologiczna Komańcza - ścieżka dydaktyczna Jawornik - ścieżka Gminny szlak Baligród Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza Po ekomuzeum w krainie bobrów Dolina Potoku Zwór Wodospady i kaskady Jeziorka Duszatyńskie Jeziorko Bobrowe Sine Wiry "Gołoborze" i dolina Rabskiego Rezerwat "Przełom Osławy" Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku" Torfowisko "Tarnawa" Torfowisko "Wołosate" Jaskinie w Nasicznem Grota w Rosolinie Rezerwat "Hulskie" Młyn w Hulskiem Pichurów - punkt widokowy Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy Przełęcz Żebrak Zagroda pokazowa żubrów Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach Kamień leski Koziniec kamieniołom Skałki Myczkowieckie Kolejowy Smolnik Ogród biblijny w Myczkowcach Miniatury cerkwi Myczkowce Entomo-zieleniec Myczkowce MBL Sanok - skansen w Sanoku Park miejski w Sanoku Zielony domek w Ustrzykach G. Muzeum Historii Bieszczad Klasztor w Zagórzu Droga krzyżowa w Zagórzu Sanktuarium w Jasieniu Ekomuzeum Hołe Pomnik Tołhaja Most podwieszany w Dwerniczku XIX-wieczny most kolejki Radoszyckie źródełko - legenda o radoszyckim źródełku Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki Góry Słonne Rezerwat Sobień Rezerwat "Polanki" Góry Słonne - pkt. widokowy Hyrlata (1103 m) zimą Matragona (990 m) zimą Osina (963m n.p.m.) Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik Trasy rowerowe Trasy samochodowe Stan dróg w Bieszczadach Parkingi Zalew Starina (Słowacja) Projekt Rozłucz Jasienica Zamkowa Stara Sól Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005 Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006
Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk, jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies znajdują się w naszej Polityce prywatności © Twoje Bieszczady 2001-2024 |