...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...

Bieszczady


Terenwka w Bieszczadach

Bieszczady 4x4


Polecamy:

Werchowyna
Chata Smerek
Magiczne Bieszczady
Panorama Solina
Kolejowy Smolnik
Czadzie Sioło
4x4 w Bieszczadach
Gospodarstwo Aleksa


Cerkwie i cmentarze

Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane
Kapliczki w Bieszczadach
Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska
Ikonostas
O ikonie słów kilka
Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf)

Cmentarze żydowskie (kirkuty)
Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku
Cmentarze wojskowe w Komańczy
Cmentarz wojskowy w Lesku

Kościół w Woli Michowej
Kościół w Komańczy

Obelisk UPA

Miejscowości

Baligród i okolice
Bóbrka
Buk k.Terki
Bystre k.Czarnej
Cisna i okolice
Czarna i okolice
Daszówka
Duszatyn
Dwernik i Dwerniczek
Glinne
Jankowce
Kalnica k.Baligrodu
Komańcza i okolice
- Mogiła - legenda
- drewniany kościółek
- klasztor Nazaretanek
Lutowiska
Łupków
Mików
Muczne
Myczkowce
Nasiczne
Olszanica
Orelec
Prełuki
Rajskie
Roztoki Górne
Rzepedź
Sękowiec i okolice
Serednie Małe
Smolnik nad Osławą
Solinka
Solina i okolice
- bieszczadzkie zapory
- tajemnica zatoki
Stefkowa
Terka
Uherce Mineralne
Ustianowa
Ustrzyki Górne
Wetlina
Wola Matiaszowa
Wola Michowa
Wołosate
Zatwarnica
Zwierzyń

Dawne wsie

Balnica
Beniowa
Bereźnica Niżna
Bukowiec
Caryńskie
Choceń
Dydiowa
Dźwiniacz Górny
Hulskie
Huczwice
Jawornik
Jaworzec
Kamionki
Krywe
Łokieć
Łopienka
- rys historyczny Łopienki
- Chrystus Bieszczadzki
Łuh
Rabe k.Baligrodu
Rosolin
Ruskie
Sianki
Skorodne
Sokoliki
Sokołowa Wola
Studenne
Tarnawa Niżna i Wyżna
Tworylne
- Tworylczyk
Tyskowa
Zawój
Zubeńsko
Żurawin

» Cerkwie murowane | Cerkiew w Krywem

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskiewii w Krywem (ruina) oraz dawny cmentarz cerkiewny i grzebalny

Położona w niezwykle malowniczej bieszczadzkiej dolinie u podnóży Otrytu wieś Krywe nad Sanem, opustoszała całkowicie w roku 1947.

Krywe cerkiew Krywe, ruiny cerkwi - część wschodnia, stan na rok 2002 - resztki łuku nad oknem, obecnie okno zostało odtworzone
foto: P. Szechyński

Najpierw, tuż po zakończeniu II wojny światowej gdy wieś została przecięta granicą państwową w wyniku której część przypadła Polsce a część ZSRR, wysiedlono niewielką część mieszkańców - ok. 16 rodzin do Związku Radzieckiego. Stało się tak dlatego, że większość mieszkańców Krywego skryła się w tym czasie w lesie.

Na przełomie kwietnia i maja 1947, w ramach akcji "Wisła", oddział Ludowego Wojska Polskiego dokonał wysiedlenia większości pozostałych mieszkańców w liczbie ok. 320 osób. Wywieziono ich do powiatu Szczecinek w zachodniopomorskiem. Zaraz po opuszczeniu Krywego przez mieszkańców podpalono wszystkie zabudowania, pozostawiając jedynie cerkiew.

Krywe cerkiew Krywe, ruiny cerkwi św. Paraskiewii - część wschodnia, stan na rok 2007
foto: P. Szechyński

Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie niewielkie fragmenty dawnych zabudowań: pozostałości dworu, tartaku oraz fragmenty podmurówek kilku budynków. Oszczędzonej przez wojsko polskie cerkwi nie było sądzone pozostać długo w kompletnym stanie. Ograbili ją mieszkańcy okolic Wołkowyji (prawdopodobnie) - zdjęto nawet blachy z pokrycia dachu oraz zdewastowano. Dla zatarcia śladów dodatkowo obiekt został podpalony.

Krywe cerkiew Krywe; ruiny cerkwi - część południowa, rok 2006
foto: P. Szechyński

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskiewii w Krywem, była najprawdopodobniej trzecią z kolei cerkwią w tym miejscu. Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi już z roku 1589. Następna cerkiew - pw. św. Mikołaja - wzmiankowana była w roku 1756. Ostatnia, murowana, zbudowana została w roku 1842; była cerkwią parafialną - funkcję parocha w latach budowy pełnił Józef Ferentsek. Budowla orientowana - z prezbiterium od wschodu, cerkiew ulokowana na wzgórku o nazwie Diłok w myśl powszechnej zasady, iż Dom Boży powinien stać wyżej niż reszta zabudowań.

Krywe cerkiew Krywe, ruiny cerkwi - widok z wnętrza, 2006
foto: P. Szechyński

Parochami (proboszczami) byli kolejno:

• 1828 - Jan Trzciański
•1839-1862 - Józef Ferentsek
•1864-1879 - Andrij Koczyrkewycz
•1890 - Mychajło Popil
•1895-1910 - Jeronim Morawśkij
•1914-1942 - Stanysław Sorokiwskyj

Liczba wiernych:

•1880 - 329
•1890 - 369
•1918 - 527
•1939 - 976

Przy cerkwi istniało założone w roku 1905 bractwo trzeźwości (bractwa te miały na celu walkę z pospolitym pijaństwem u chłopów) oraz skarbona cerkiewna, która powstała rok wcześniej.

Krywe dzwonnica Krywe, dzwonnica parawanowa, 2016
foto: P. Szechyński

Gruntownego remontu dokonano w roku 1916. Zmieniony został m.in. kształt okien oraz dobudowano neoromański szczyt od strony zachodniej. Zlikwidowana została również zakrystia mieszcząca się po stronie północnej a wejście do niej zamurowano.

14 sierpnia 1938 roku odbyła się w Krywem uroczystość z okazji 950-lecia Chrztu Rusi, przy cerkwi postawiono pamiątkowy krzyż.

Obok cerkwi, po stronie południowej, znajduje się zbudowana po roku 1852 murowana dzwonnica parawanowa. Obecnie w ruinie - pozbawiona dachu oraz dzwonów.

Krywe dzwonnica Krywe, dzwonnica parawanowa, 2023
foto: M. Piela

Dziś cerkiew jest w całkowitej ruinie, jednak są to najlepiej zachowane ruiny cerkwi w Bieszczadach. Zachowana jest cała fasada zachodnia oraz wszystkie pozostałe ściany. Zawaliły się łuki nadokienne na ścianie północnej i obecnie jest ona w najgorszym stanie. Między rokiem 2001 a 2005 zawalił się również łuk na ścianie wschodniej - za prezbiterium. We wnętrzu do niedawna były resztki posadzki z płyt terakotowych - obecnie praktycznie nieczytelne. Na ścianie zachodniej (frontowej) żeliwny krzyż po prawej stronie od wejścia - prawdopodobnie pochodzi on z nagrobka Julii Pisarczuk. Część ścian - zwłaszcza zachodnia - zniszczona napisami przez niedorozwiniętych turystów.

W roku 2012 Gmina Lutowiska otrzymała dofinansowanie w kwocie 65 tys.zł. na remont cerkwi. Pierwszy etap prac zakończył się w listopadzie. Uzupełnione zostały sklepienia nad oknami, fragmentu muru oraz zabepieczono ruiny przed działaniem czynników atmosferycznych. W kolejnych etapach planowane jest odtworzenie okna prezbiterium, przebudowa ścian prezbiterium i zakrystii oraz remont dzwonnicy.

Cmentarz cerkiewny usytuowany był wokół cerkwi. Połączony z cmentarzem grzebalnym znajdującym się na północ od niej. Łącznie cmentarz zajmował powierzchnię 28 arów. Po wojnie zdewastowany, zachowało się kilka nagrobków oraz mogiły ziemne po stronie północnej. Latem zaniedbany i zarośnięty.

Krywe cerkiew Krywe, północna część cmentarza
foto: P. Szechyński

Odnaleźć tu można nagrobek dawnej właścicielki majątku Krywe - Julii Pisarczuk, która wraz z mężem Mikołajem była w posiadaniu Krywego od roku 1874 do śmierci w roku 1886. Pod nagrobkiem zniszczona krypta; pochowany był tu również Illarion Sollohub (1884†1886 - Sołohub to nazwisko księdza; ks. Bazyli Sołohub - proboszcz parafii w Tarnawie Wyżnej był mężem Zofii Pisarczuk). 8 lat później Krywe zostało zbyte na rzecz małżeństwa de Levoaux. Ponadto piaskowcowy nagrobek Fedia Dacio, grób zmarłej w 1945 roku K. Jaskółki i 3 letniego Józefa (dodano marmurową płytę) oraz kilka betonowych i piaskowcowych nagrobków (lub ich fragmentów) pozbawionych inskrypcji. Cmentarz w Krywem był porządkowany w roku 1993 podczas obozu Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej przy ZG TOnZ w Warszawie. Dokonano uporządkowania cmentarza i konserwacji części nagrobków. Wówczas jeszcze na nagrobku J. Pisarczuk znajdował się żeliwny krzyż, który to (prawdopodobnie) obecnie wisi na ścianie cerkwi. Nagrobek F. Dacio po konserwacji był dwukrotnie wyższy niż obecnie, być może jest bardzo głęboko wkopany lub został przełamany.

W roku 2013 na cmentarnym drzewie pojawiła się tabliczka dawnego mieszkańca Krywego, który mieszkał w Chmielu i zmarł w marcu 2013. Bazyli Mastyła pochowany został na cmentarzu w Chmielu.

Cerkiew w Krywem, widok od strony południowej Cerkiew w Krywem, widok od strony południowej, 2006
foto: P. Szechyński
Cerkiew w Krywem Cerkiew w Krywem, widok od strony południowej, 2013
foto: P. Szechyński
Cerkiew w Krywem, rok 2023 Cerkiew w Krywem, widok od strony północnej, 2023
foto: M. Piela

Cerkiew i cmentarz w Krywem wchodzą w skład kompleksu "Wieś Krywe", podobnie jak znajdujący się poniżej dwór. Przy niewielkim wąwozie oddzielającym dwór od cerkwi a którym biegła niegdyś droga znajdowała się plebania. Dzisiejsze - głównie popegeerowskie drewniane zabudowania oraz "chatka" znajdują się poza terenem zabudowy wsi. Dawne Krywe rozciągało się wzdłuż potoku wpadającego do Sanu.

13 sierpnia 2011 w ruinach cerkwi w Krywem odbył się ślub jedynych jego mieszkańców - Antoniny i Stanisława Majsterków. We wrześniu 2015 A. Majsterek zgineła tragicznie i została pochowana na cmentarzu w Krywem.

8 lipca 2017 roku odbyła się w Krywem uroczystość ustawienia i poświęcenia Krzyża Pamięci mieszkańców wsi. W uroczystości wzięli udział potomkowie byłych mieszkańców Krywego a mszę odprawił ks. Miron Michaliszyn.

W czerwcu 2023 teren cerkwi został zabezpieczony, obecnie wstęp do ruin jest wzbroniony ze względu na zagrożenie wypadkiem (sypiące się ściany i dzwonnica).

Ruiny cerkwi w Krywem latem 2002 Ruiny cerkwi w Krywem latem 2002
foto: P. Szechyński
Ruiny cerkwi w Krywem latem 2013 Ruiny cerkwi w Krywem latem 2013
foto: P. Szechyński
Ruiny cerkwi w Krywem latem 2016 Ruiny cerkwi w Krywem latem 2016, odtworzone okno za prezbiterium
foto: P. Szechyński
Ruiny cerkwi w Krywem latem 2016 Ruiny cerkwi w Krywem latem 2016
foto: P. Szechyński
Krywe, oryginale płytki z posadzki cerkwi Krywe, oryginale płytki z posadzki cerkwi, 2016
foto: P. Szechyński
msza w Krywem Msza w Krywem z okazji ustawienia krzyża pamięci mieszkańców wsi, 8 lipca 2017
foto: M. Piela
msza w Krywem Msza w Krywem z okazji ustawienia krzyża pamięci mieszkańców wsi, 8 lipca 2017
foto: M. Piela
Krywe, ruiny cerkwi Krywe, ruiny cerkwi oraz dzwonnica, 2023
foto: M. Piela
Ruiny cerkwi w Krywem latem 2002 Zabezpieczone ruiny cerkwi w Krywem, czerwiec 2023. Wstęp na teren cerkwi jest obecnie zabroniony
foto: M. Piela

 

Poniżej kilka zachowanych nagrobków wg stanu na rok 2013:

Nagrobek Julii Pisarczuk Nagrobek Fedia Dacio
foto: P. Szechyński
Nagrobek Krywe Nagrobek bez inskrypcji
foto: P. Szechyński
Krywe Mastyła Tabliczka na cmentarnym drzewie
foto: P. Szechyński
Grób Antoniny Majsterek Grób Antoniny Majsterek, 2016
foto: P. Szechyński

Poniżej kilka zachowanych nagrobków wg stanu na rok 2006 i 2007:

Nagrobek Julii Pisarczuk Nagrobek Julii Pisarczuk. Inskrypcje niemal zupełnie nieczytelne:
Tu spoczywa Julia Pisarczuk .... na .... Krywego ; 1808†1886
foto: P. Szechyński
Jeden z nagrobków; brak inskrypcji
foto: P. Szechyński
Nagrobek Fedia Dacia Nagrobek Fedia Dacia. Dawniej widoczny był napis: 1900 Fedio Dacio oraz płaskorzeźba przedstawiająca serce i gołębia
foto: P. Szechyński
Ś†P
Katarzyna Jaskółka ; ur. 1899; zm. 1945; Pokój jej duszy.
Na płycie dodano: Józef; 1941 - 1944.
Grób odnowiony w roku 2005
foto: P. Szechyński
Krzyż prawdopodobnie z nagrobka Pisarczuków Krzyż - z nagrobka Pisarczuków, wisiał na ścianie frontowej cerkwi - obecnie znajduje się nagrobku Julii Pisarczuk
foto: P. Szechyński

Więcej zdjęć cerkwi w galeriach:

Cerkiew w Krywem - zdjęcia
Cmentarz w Krywem - zdjęcia

Zobacz także: Krywe - rys historyczny

Dojście do cerkwi w Krywem:

Ścieżką historyczno-przyrodniczą z Zatwarnicy, oznaczoną kolorem czerwonym, stanowiącą fragment ścieżki Przysłup (Caryński) - Krywe nad Sanem. W Krywem ścieżka kończy swój bieg. Czas dojścia ok. 1 3/4h. Powrót do utwardzonej drogi możliwy ścieżką niebieską wychodzącą od cerkwi a dalej tą samą trasą.

• Drogą/ścieżką z Rajskiego przez Obłazy i Tworylne. Trasa nieoznakowana.
Czas dojścia ok. 3-3,5h. Więcej: Tworylne i Krywe z Rajskiego

• Most na Sanie łączący Krywe z drogą Rajskie - Sękowiec nie istnieje. Zawalił się podczas roztopów w roku 1999 (zbudowany w 1983).

opracowanie/zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
2. "Bieszczady, Słownik Historyczno-Krajoznawczy; cz.I, Gmina Lutowiska", UG - Warszawa 1995.
3. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Praktyczne

Kamera w Czaszynie

Schroniska
Schroniska PTSM
Bazy namiotowe i chatki
Harcerskie bazy i hoteliki
Noclegi

Mapa Bieszczady - wersja online
Mapy Bieszczadów - recenzje
Mapy wycinkowe - recenzje
Przewodniki
Ciekawe wydawnictwa

Szlaki turystyczne - opisy
Szlaki turystyczne - wykaz
Czasy przejść
Ścieżki przyrodnicze - wykaz
Regulamin BdPN
Punkty kasowe BdPN

Bieszczadzka Kolejka Leśna
Jazdy konne
Rejsy po Zalewie Solińskim
Wyciągi narciarskie
Muzea
Informacja turystyczna
Przewodnicy
Przewoźnicy (Bus)
Przejścia graniczne
Traperska przygoda - tabory

Warto wiedzieć

Z psem w Bieszczady
Zagroda pokazowa żubrów
Wędkarskie eldorado na Sanie
Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady
Karpackie niebo
Sery w Bieszczadach
Wypał węgla drzewnego
Jaskinie
Snowgliding w Bieszczadach
Bieszczadzkie szybowiska
Bieszcz. Centrum Nordic Walking

Trochę historii
Podział (granice) Bieszczadów
Losy bieszczadzkiej ludności
Różne plany rozwoju Bieszczadów
Na wyniosłych połoninach BdPN
Nie tylko Wysokie
Sieć wodna
Geocaching

Fauna Bieszczadów
Flora Bieszczadów

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Ukraińska Powstańcza Armia
Karol Wojtyła w Bieszczadach
Bieszczady pół wieku temu
Bieszczady w filmie

Polowanie w Bieszczadach

Reportaże

Rozmaitości bieszczadzkie

Wyprawy piesze

Tarnica z Wołosatego
Halicz z Wołosatego
Bukowe Berdo z Mucznego
Krzemień
Szeroki Wierch
Połonina Caryńska
Połonina Wetlińska
Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne
Cisna - Jasło - Smerek (wieś)
Przysłup - Jasło
Suche Rzeki - Smerek
Dwernik-Kamień
Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina
Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej
Ścieżka "Berehy Górne"
Chryszczata z Komańczy
Chryszczata z Jeziorka Bobrowego
Szlak Huczwice - Chryszczata
Wołosań z Żubraczego
Jaworne - Kołonice - Jabłonki
Krąglica
Hyrlata
Szlak graniczny Łupków - Balnica
Przełęcz nad Roztokami - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło
Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk
Łopiennik
Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa)
Opołonek i Kińczyk Bukowski
Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach
Przysłup Caryński z Bereżek
Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Brenzberg - ścieżka
Krutyjówka - ścieżka
Tworylne i Krywe z Rajskiego
Terka - Studenne
Otaczarnia w Bukowcu
Rajskie - Studenne (most)
Przysłup - Krywe
Korbania z Bukowca
Korbania z Łopienki i Tyskowej
Suliła
Wola Michowa - Balnica szl. żółtym
Z Balnicy do Osadnego
Do Solinki z Żubraczego
Zwierzyń - Myczków
Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy
Lasumiła - najgrubsza jodła
Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki
Stare Procisne, ścieżka
Dwernik - Procisne, ścieżka
Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec
Kopalnia ropy Polana - Ostre
Holica z Ustianowej - ścieżka
Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza
Huczwice - ścieżka geologiczna
Komańcza - ścieżka dydaktyczna
Jawornik - ścieżka
Gminny szlak Baligród
Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza
Po ekomuzeum w krainie bobrów
Dolina Potoku Zwór

Warto zobaczyć

Wodospady i kaskady
Jeziorka Duszatyńskie
Jeziorko Bobrowe
Sine Wiry
"Gołoborze" i dolina Rabskiego
Rezerwat "Przełom Osławy"
Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku"
Torfowisko "Tarnawa"
Torfowisko "Wołosate"
Jaskinie w Nasicznem
Grota w Rosolinie
Rezerwat "Hulskie"
Młyn w Hulskiem
Pichurów - punkt widokowy
Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy
Przełęcz Żebrak
Zagroda pokazowa żubrów
Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach
Kamień leski
Koziniec kamieniołom
Skałki Myczkowieckie
Kolejowy Smolnik
Ogród biblijny w Myczkowcach
Miniatury cerkwi Myczkowce
Entomo-zieleniec Myczkowce
MBL Sanok - skansen w Sanoku
Park miejski w Sanoku
Zielony domek w Ustrzykach G.
Muzeum Historii Bieszczad
Klasztor w Zagórzu
Droga krzyżowa w Zagórzu
Sanktuarium w Jasieniu
Ekomuzeum Hołe
Pomnik Tołhaja
Most podwieszany w Dwerniczku
XIX-wieczny most kolejki
Radoszyckie źródełko
- legenda o radoszyckim źródełku
Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki
Góry Słonne
Rezerwat Sobień
Rezerwat "Polanki"
Góry Słonne - pkt. widokowy

Ski-tour

Hyrlata (1103 m) zimą
Matragona (990 m) zimą
Osina (963m n.p.m.)
Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik

Rowerem

Trasy rowerowe

Samochodem

Trasy samochodowe
Stan dróg w Bieszczadach
Parkingi

Słowacja i Ukraina

Zalew Starina (Słowacja)

Projekt Rozłucz
Jasienica Zamkowa
Stara Sól
Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005
Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006

 

Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy
zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk,
jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies
znajdują się w naszej Polityce prywatności

© Twoje Bieszczady 2001-2023