O ikonie słów kilka

"...spasyj nas ja lysz ty odyn spasajesz ne zważajuczy na wse."
"...i wybacz nam jak tylko ty jeden wybaczasz nie zważając na nic."

Ikona w Bieszczadach jest obecna od początku zasiedlenia tych terenów przez ludność ruską.

Wpływy wschodniego cesarstwa są obecne na każdym kroku, chrzest jaki przyjął św. Włodzimierz w mieście Cherson (dzisiejszym Sewastopolu) w 998 roku, kniaź Rusi Kijowskiej był brzemienny w skutkach. Przyjmując chrzest od Bizancjum zgadzał się na to, by kultura wschodu przenikała kulturę Rusi. Święty Cyryl dał o wiek wcześniej podwaliny do zapisu języka słowiańskiego tworząc alfabet tzw. głagolicę (starocerkiewno słowiański) używany w cerkwi prawosławnej do dziś jako język liturgiczny. Ruś szła już osobnym torem rozwoju kultury języka oraz religi od zachodniej Polski.

Św. Włodzimierz Kijowski

Ikona - greckie słowo eikón, od którego pochodzi termin ikona, oznacza obraz. Ikona jest ważnym elementem w cerkwi, utożsamia się ją z obecnością Boga żywego na Ziemi, jaką była obecność Zbawiciela Jezusa Chrystusa. W niej to spotyka się Boga żywego dzięki natchnieniu Ducha Św., który przenika deskę i trafia do serca człowieka. Ikona jest bramą, miejscem spotkania człowieka z Bogiem osobowym. Każda ikona jest kopią swego pierwowzoru, odstępstwo od wzoru herezją - do takich wniosków doszedł wspólny kościół w VIII wieku, zażegnując tym czas ikonoklazmu czyli walki z ikoną. Wielkie zasługi odniósł miał na tym polu św. Jan z Damaszku.

Rok 1054, to ważny rok, następuje rozdział cerkwi wschodniej i kościoła rzymskiego, wzajemna ekskomunika , do dziś istnieje podział który wówczas powstał. Obie kultury rozwijają się inaczej, wschód bardziej zachowawczo traktuje swoją tradycje, zachód jest bardziej elastyczny.

Św. Jan z Damaszku

Rok 1596 - Unia Brzeska. Połączenie cerkwi prawosławnej z kościołem rzymskokatolickim, na tereny Bieszczadów przychodzi dopiero za około 100 lat. Analogiczna unia powstała na Zakarpaciu w Użgorodzie w roku 1699.

XX wiek to powrót części grekokatolików na prawosławie.

Jak kształtowała się rola ikony na przestrzeni wieków

Ikona pozostała bez zmian, zawsze była ucieczką dla prostych ludzi, miejscem, gdzie świat ziemski nie wydawał się już tak ważny, czy to dla grekokatolika, czy dla prawosławnego. Największe w Bieszczadach polskich sanktuarium maryjne w Łopience, przyjmowało pielgrzymów każdej nacji: Słowaków, Polaków, Rusinów, z każdego szczepu (Bojków, Łemków, Hucułów). Dziś oryginał tej ikony znajduje się w kościele w Polańczyku. Cerkiew w Łopience wyremontowano, wisi w niej obecnie kopia ikony Matki Bożej Łopieńskiej, powrócono także, do starej tradycji odpustów, na których spotykają się wierni różnych wyznań.

Ikonostas czyli przegroda między tym światem gdzie są ludzie (nawa w cerkwi), a tamtym światem (prezbiterium gdzie następuje największą ze świętości). W Karpatach wykształcił się charakterystyczny styl tzw. ikonostas karpacki. Zawierał w sobie on szereg ikon o różnej tematyce ikony. Np. ikony namiestne, prazdniki (ikony świąteczne)m itd. ułożone w ściśle określonym porządku.

Św. Kosma i Damian

Ciekawostką jest tu cerkiew w Posadzie Rybotyckiej z XV wieku, gdzie jest zachowana polichromia w prezbiterium z kawałkami ikonostasu, więc ikonostas w postaci przegrody wykształcił się ok. XVI-XVII wieku w obecnym kształcie, początkiem prawdopodobnie mogła być belka tęczowa, którą stopniowo powiększano o kolejne ikony. Kolejną ciekawostką jest cerkiew w Górzance w której powstał ikonostas rzeźbiony w drewnie w XIXw. wykonany wbrew przepisom kanonicznym. Ówczesny Władyka przemyski przy wizytacji parafii, kazał zmienić ikonostas na tradycyjny, ale resztki zostały zachowane przez parafian i ocalały do pożogi wojny, można je obejrzeć w przedsionku cerkwi, a obecnie kościoła rzym-kat.

Ikonopisanie - ikonę się pisze kolorem, słowem, wyrazem twarzy, ułożeniem rąk. Każde pociągnięcie pędzla jest zapisem modlitwy ikonopisca. Kopia ikony, którą wykonuje ikonpisiec jest odbiciem i kontynuacją pierwowzoru. W układzie jakim jest wzór artysta ma wytyczone ściśle granice jakich ma się trzymać. Ograniczoność jest dla artysty polem do popisu, tak by mógł wyjść na wyżyny swoich umiejętności.

Do wykonania ikony używa się naturalnych "darów bożych": deska drewniana, klejone płótno, grunt złożony z kredy i kleju kostnego. Farby składają się z barwnika wytworzonego głównie z wypalanych glinek, bądź wywarów roślinnych zmieszanym z żółtkiem kurzym które utrwala farbę na gruncie. Wszystko jest naturalne i nie ma w nim chemii nienaturalnej (syntetycznej) - czyli ludzkiego mieszania.

Jerzy Zwycięzca

Przez długie wieki ikon się nie kupowało, tylko prosiło w monastyrze o łaskę posiadania ich w nowej diasporze (parafii). Ikony po wykonaniu, odbierała uroczysta procesja w zamian nie płacąc pieniędzmi tylko ofiarując "co łaska" (czasem było to małe stado bydła, kilka korców zboża itp.). Obecnie ikony można zakupić za pieniądze, powinny być one nie poświęcone. Ikony poświęcone można tylko ofiarowywać.

Każdy szczegół, nawet najdrobniejszy, ma znaczenie. Postaram się kilka elementów opisać:
- wąskie usta - są pozbawione zmysłowości, namiętności czy też łakomstwa
- oczy - patrzą w inny świat, Boski Świat , odbicie jego jest w nich
- zmarszczka na czole - świadczy o zamyśleniu, kontemplacji natury Bożej
- ręce - błogosławią wiernych, lub wskazują na zdarzenie zachodzące w ikonie, bądź też trzymają atrybut związany z świętą osobą
- złoty - kolor najwyższy; boży
- purpura - kolor władcy Boga w Niebie
- czerwień - kolor zmartwychwstania, radości, także kolor męczeństwa
- biały - kolor boskiego światła, prostoty, czystości
- niebieski - kolor innego świata, jest to także kolor Maryi, która łączy w sobie oba światy: ziemski i boski
- brąz - kolor ziemskości, wszystkiego co przemija
- zieleń - kolor nadziei, odrodzenia życia
- czarny - kolor zła, śmierci.

Czytać ikonę, to umieć zrozumieć co każdy kolor znaczy, gest, wyraz twarzy, itd. "Czuć" ikonę tylko wtedy kiedy wierzymy.

Najbliżej pisano ikony w Posadzie Rybotyckiej od XVIII w. dużo z tych ikon znajduje się w Muzeum w Świdniku oraz w cerkwiach słowackich. Obecnie istnieje w Sanoku oficjalna pracownia ikon im. Św. Łukasza. Na temat ikonopisania można obszerniej poczytać na stronie www.orthodoxworld.ru

Gospodi pomiluj. Panie zmiłuj się

W okresie międzywojennym XX wieku, wszystkie najcenniejsze ikony od XIVw. pozbierano i umieszczono w Muzeum Lwowskim gdzie pozostają do dziś.
Wstrząs jaki Bieszczady polskie przeżyły w czasie działań z lat 1939-1947, można określić jako katastrofę narodową. Odebrano ludziom wszystko: ziemię, przodków, majątek życia. Pozostały cerkwie z kompletnymi ikonostasami, które grabiono lub niszczono. To co ocalało jest w Muzeum Sanockim oraz Muzeum w Łańcucie. Ocalałe w całości cerkwie to pojedyncze perełki, mające kompletne wyposażenie, np. Górzanka, Komańcza, Turzańsk.

Po drugiej stronie granicy żyją ludzie jak żyli - dzwon cerkwi dalej odmierza czas, batiuszka wychodzi z monstrancją do wiernych przez carskie wrota, śpiewem modli się: Gospodi izbwai nas ot bied! (Panie wybaw nas od nieszczęść!).

tekst oraz zdjęcia: Wojciech Wojtaszek
www.pracowniaikon.pl

Zobacz także: Jak patrzeć na ikonostas