» Miejscowości | Rzepedź

Rzepedź

Rzepedź jest miejscowością położoną w gminie Komańcza, przy drodze Komańcza-Zagórz (bądź Komańcza-Bukowsko, zależy gdzie skręcimy w Szczawnem), pomiędzy Komańczą (6km), a Szczawnem (3km). Przebiega tędy także linia kolejowa Zagórz-Łupków, stacja PKP jest tuż przy drodze, co umiejscawia Rzepedź na granicy Bieszczadów, którą umownie wyznacza wspomniana linia kolejowa. Geograficznie Rzepedź znajduje się już w Beskidzie Niskim.

Rzepedź, osiedle domków szeregowych. Zostało zbudowane jako osiedle nr 1 dla kadry kierowniczej dawnych zakładów drzewnych
foto: P. Szechyński

Lokacja wsi miała miejsce w roku 1526 w dobrach królewskich. Niespełna 30 lat później uprawiano tu już 22 łany kmiece, jeden popowski i jeden należący do kniazia. Po najeździe wojsk Jerzego Rakoczego w XVII wieku, pozostało nieco ponad 2 łany.

W XIX wieku Rzepedź zakupił Jan Kanty Podolecki - poeta i działacz niepodległościowy. Kolejnym właścicielem wsi został w roku 1832 Stanisław Niezabitowski, oficer wojsk polskich a następnie Wincenty Pol. Nagrobek Stanisława Niezabitowskiego znajduje się na cmentarzu, natomiast W. Polowi poświęcono pamiątkową tablicę, która znajduje się w centrum miejscowości.

Rzepedź, droga od stacji kolejki w kierunku wsi, z prawej dawna parowozownia
foto: P. Szechyński

W wyniku wysiedleń wieś praktycznie opustoszała, choć pozostawiono m.in. rodziny kolejarzy celem utrzymania ruchu na linni kolejowej. W części wsi, w której obecnie znajdują się osiedla i tartak po wojnie były zaledwie dwa domy. Jeden z nich należał do rodziny Kowalików, drugi do p. Dubiela.

Rzepedź nie jest wioską specjalnie z Bieszczadami kojarzoną (może za wyjątkiem drzewiarzy, nie jest też letniskiem, ani uzdrowiskiem, jednak przy pewnych założeniach może stanowić dobrą bazę wypadową w Bieszczady, dlatego chciałbym poświęcić parę słów i tej niewielkiej miejscowości, którą choćby przy okazji warto odwiedzić.

Rzepedź, firma Nowy Styl, teren dawnego BPPD
foto: P. Szechyński

Jak już wspomnieliśmy, będzie to dobra baza wypadowa w Bieszczady, przy pewnych założeniach i mam tu na myśli szczególnie turystów zmotoryzowanych, ponieważ w dalsze zakątki Bieszczadów jest stąd jednak kawałek, przy czym za plus w tym przypadku należy uznać fakt, iż w co bardziej znane miejsca odległość jest zbliżona, a położenie nie wymaga okrążania Bieszczadów. Można zatem wybrać się przez Komańczę do Cisnej (36 km) lub dalej Wetliny i Ustrzyk Górnych (69 km), można też w przeciwną stronę: przez Szczawne, Tarnawę Dolną, Gruszkę (szczyt) do Polańczyka lub Soliny, albo tą samą drogą do Hoczwi, a dalej Baligrodu i Jabłonek, wreszcie do Zagórza (24 km) i Sanoka (32 km), przy czym do Sanoka można jechać serpentynami przez Brzozowiec, lub ominąć je, oraz Zagórz, jadąc przez Szczawne, Karlików i Bukowsko.

Rzepedź, wjazd od Turzańska
foto: P. Szechyński

Z zabytków znajdujących się w Rzepedzi, najciekawszym, znajdującym się na szlaku architektury drewnianej, wydaje się być drewniana cerkiew filialna. Obiekt nie znajduje się przy drodze głównej, aby tu trafić należy (jadąc od Komańczy): przejechać całą Rzepedź, tj. osiedle, przejazd kolejowy, po lewej minąć kościół i przy samym końcu wsi skręcić za drogowskazem w lewo na Rzepedź-Wieś - po około 1,2 km jazdy wąską, asfaltową dróżką, ciągnącą się wzdłuż potoku Rzepedka, po prawej stronie na wzgórzu ukaże się świątynia.

Cerkiew w Rzepedzi pod wezwaniem Świętego Mikołaja Biskupa, zbudowana została w 1824 roku (napis w nadropożu drzwi do babińca) na miejscu poprzedniej. Konstrukcja trójdzielna, wszystkie pomieszczenia jednakowej wysokości. Po II wojnie cerkiew używana była przez kościół - od roku 1949 jako kościół rzymskokatolicki, oraz kaplica greckokatolicka. Równocześnie z cerkwią wzniesiona została wolnostojąca dzwonnica. W 1987 r. cerkiew wróciła do rąk grekokatolików. Do dziś wewnątrz zachowały się fragmenty ikonostasu oraz dwa boczne ołtarze.

Rzepedź, główna ulica obok zakładu drzewnego
foto: P. Szechyński

Światynia została odnowiona i przebudowana w 1896 roku. Zmieniono wówczas konstrukcję dachu i wykonano polichromię wnętrz (mal. Josip Bukowczyk). Gruntowny remont cerkwi, ukazujący jej stan obecny miał miejsce w roku 2000. Obok cerkwi znajduje się trójkondygnacyjna drewniana dzwonnica z 1824 roku, oraz cmentarz cerkiewny ze zrujnowaną drewnianą kostnicą. Więcej o cerkwi w Rzepedzi

Bardzo ciekawa cerkiew znajduje się także tuż obok Rzepedzi - w Turzańsku. Jest to cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1801-03 roku. Przebudowana w 1836 roku, odnowiana w 1898 i 1913. Obok dzwonnica z 1817 roku (najwyższa drewniana dzwonnica w polskich Karpatach). Do Turzańska można przejść spacerkiem, jest to dość blisko, idziemy wzdłuż płotu zakładów drzewnych (będzie drogowskaz obok mostu nad rzeką), potem pod górę i już w zasadzie zaczyna się Turzańsk. Można tu także dojechać samochodem. Droga kończy się na przełęczy, zaraz za Turzańskiem, dalej można tylko rowerem, ponieważ droga tu jest nieprzejezdna dla przeciętnego samochodu - prowadzi ona do Kalnicy.

Awers zaproszenia na konsekrację kościoła w Rzepedzi
foto: archiwum

Kościół rzymskokatolicki wybudowano w Rzepedzi dopiero w 1982 roku. Wcześniej nabożeństwa odbywały się w cerkwi, jednak spora część mieszkańców jeździła na msze do pobliskiej Komańczy, co w sumie powodowało spory tłok w tym bądź co bądź niewielkim komanieckim kościółku. Pierwszym proboszczem nowego kościoła pw. Błogosławionego Maksymiliana Kolbego został ks. Burek a poświęcenie odbyło się 19 września 1982 roku z udziałem księdza biskupa ordynariusza przemyskiego Ignacego Tokarczuka.

Sama Rzepedź jest wsią dość spokojną i przyjemną, aczkolwiek zabudową odróżnia się wyraźnie od typowej bieszczadzkiej wioski przypominając malutkie miasteczko.

Rzepedź, kościół M. Kolbego z 1982r.
foto: P. Szechyński

Ogromny rozwój wsi nastąpił w związku z wybudowaniem Bieszczadzkich Zakładów Przemysłu Drzewnego (oficjalne otwarcie: listopad 1962r). Potężny był to zakład, jeden z wiekszych w Polsce i na owe czasy najnowocześniejszych: tartak, duża skrzynkarnia, fryzarnia, linia do produkcji płyt, parkieciarnia. Produkowano tu, oprócz tradycyjnej tarcicy, także mozaikę podłogową, deszczułki posadzkowe (parkiet), płyty wiorowe oklejane okleiną naturalną (głównie buk, olcha, jesion) tzw. "aglomer" oraz domki drewniane, zarówno letniskowe, jak i całoroczne - wiele z nich stoi obecnie w bieszczadzkich ośrodkach wypoczynkowych, wiele także spełnia doskonale swą funkcję jako dom mieszkalny. W późniejszym okresie wytwarzano tu również sztuczny dym wędzarniczy.

Pierwsza nazwa zakładu to Zakłady Drzewne Przemysłu Leśnego w budowie, Przedsiębiorstwo Państwowe w Rzepedzi - funkcjonowała ona do 31.12.1962. Pierwszym dyrektorem był Tadeusz Walewski a zastępcą dyr. ds. Technicznych mgr inż. Józef Juszczyk, który pochodził z Komańczy. W listopadzie 1962 dyr. Zjednoczenia Przemysłu Leśnego w Warszawie inż. Tadeusz Pawłowicz, powołał Zespół Rozruchu Zakładów w osobach: kierownik rozruchu - mgr inż. J. Juszczyk, z-ca kier. Rozruchu - inż. Bolesław Gadomski. Rozruch Zakładów trwał do lipca 1963.

Kapliczka z XIXw. pw. św. Ilji
foto: P. Szechyński

Z dniem 1.01.1963 dyrekcja ZPL w Warszawie powołała przedsiębiorstwo o nazwie: Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego Przedsiębiorstwo Państwowe w Rzepedzi. Dyrektor i z-ca pozostali bez zmian, natomiast w skład kadry weszli jeszcze: Szef Produkcji - inż. B. Gadomski, Kier. Wydziału Suszarni - inż. Zdzisław Zieliński, Kier. Wydziału Tartak - inż. Pałasiewicz, Kier. Wydz. Fryzarnia - Pietrzak (od lipca 1963). W roku 1963 Zakład przerobił ok. 70 tys. m3 surowca tartacznego (ok. 25 tys. jodły i 45 tys. buka). Rzepedzki zakład był wyposażony w nowoczesne (jak na tamte czasy) podstawowe urządzenia i zmechanizowany. Posiadał jeden trak produkcji polskiej FOD Bydgoszcz typu TGPA o prześwicie 600mm oraz 2 pilarki taśmowe typu Stenner sprowadzone z Anglii.

Biurowiec, obecnie siedziba firmy "Nowy Styl"
foto: P. Szechyński

Począwszy od składu surowca cały proces technologiczny był zmechanizowany. Surowiec dostarczany był wagonikami kolejki leśnej i wyładowywany przy pomocy żurawia (pracownicy nazywali go potocznie "Paweł" od imienia z-cy dyr. ZPL Warszawa mgr inż. Pawła Mroczka, który włożył bardzo dużo wysiłku w to, aby ten zakład powstał, przyjeżdżał do Rzepedzi niemal co tydzień i dopingował załogę). Następnie żuraw układał dłużyce na taśmociąg, który podawał je na piłę taśmową o śr. 120cm, gdzie były dzielone na kłody o odpowiedniej długości (manipulacja). Przed podaniem kłód do przetarcia (taśmociągiem) były kąpane w basenie celem usunięcia brudu, zanieczyszczeń. Następnie cały transport do hali przetarcia i w hali odbywał się przenośnikami rolkowymi wzdłużnymi i poprzecznymi. Gotową tarcicę i odpady transportowano do dalszego przerobu i na skład tarcicy do sortowania i magazynowania, pierwszy raz w Polsce transportem bezszynowym - wózkami akumulatorowymi i wózkami podnośnikowymi przedniego podnoszenia (pot. widlaki) typu "Lwów".

Ponieważ Zakład powstał w praktycznie nieistniejącej wiosce (w tej części były tylko 2 domy drewniane: w jednym mieszkał p. Dubiel, natomiast drugim p. Kowalikowie), wraz z podjęciem decyzji o budowie Zakładu podjęto decyzje o budowie osiedla mieszkaniowego dla pracowników oraz hotelu robotniczego. Osiedle nr 1 (domki szeregowe wzdłuż głównej ulicy naprzeciw Zakładu) powstało do roku 1962 i zamieszkała w nim kadra techniczno-inżynieryjna. Hotel robotniczy powstał naprzeciw tego osiedla, ok. 200m od bramy głównej - dziś mieści się w nim sklep spożywczy oraz prywatne mieszkania. Osiedle nr 2 (na zakręcie w kierunku Komańczy) powstało do roku 1965 i zamieszkali w nim pracownicy wykwalifikowani. Zarówno kadrę jak i pracowników wykwalifikowanych rekrutowano z Zakładów Przemysłu Leśnego na terenie całego kraju.

BPPD Rzepedź, rok 1963, w tle z prawej warsztat mechaniczny, z lewej komory szuszarniane. Na pierwszym planie od lewej: mistrz zmianowy hali traków Leopold Barański, zawiadowca hali traków Andrzej Szechyński i mistrz zmianowy fryzarni Paweł Mitiajew
foto: A. Szechyński

Dyrektorami firmy byli kolejno: T. Walewski, mgr inż. K. Kwieciński, mgr inż. W. Nadowski, mgr inż. Z. Krauze, mgr inż. W. Dwojaczny, zastępcami m.in. mgr inż. J. Juszczyk i inż. Brudka. W skład kadry w latach 1962-64 wchodzili m.in. Z-ca składu Surowca - Krawczyk (z Zagórza), Mistrz Hali Traków - Leopold Barański (pochodził z Baranowa Sandomierskiego), Zawiadowca Hali Traków - Andrzej Szechyński (Komańcza), Mistrz Fryzarni - Paweł Mitiajew (przybył tu z Hajnówki) oraz Mojściejuk, Dział Produkcji i Zbyt -Irena Mojściejuk (żona Mistrza Fryzarni), Normowanie Pracy - Stanisław Zygmuntowicz (Kraków), Główny Energetyk - inż. Kosz (Czaszyn), ostrzarz - Jan Sałaciak, mechanik - Jan Kowalik (Rzepedź) i Jan Latusek (Czaszyn), tokarz - Jerzy Kusy (Komańcza), elektryk - Jan Seredyński (Rzepedź, później ratownik bieszczadzkiej grupy GOPR), trakowy TGPA - Michalik (Szczawne), operatorzy Stennera - Stanisław Denar, Stanisław Śliż (Rzepedź).

BZPD Rzepedź dawały zatrudnienie sporej części mieszkańców Rzepedzi oraz pobliskich miejscowości: Jawornika, Komańczy, Szczawnego, Turzańska, Czaszyna i innych. Zakład przyczynił się znacznie do rozwoju wsi. Jeszcze przed jego uruchomieniem wybudowano budynki dla robotników mających pracować przy budowie - obecnie w jednym z nich działa ośrodek "Pod Suliłą" a w drugim Szkoła Ewangelizacji i Misji "Missio Christi".

Rzepedź, budynek dawnej stacji kolejki wąskotorowej
foto: P. Szechyński

W Rzepedzi zaczynała także swój bieg bieszczadzka kolejka wąskotorowa, której głównym zadaniem było dostarczanie surowca do tartaku. Linię tę wybudowano w latach 1955-62, miała ona zaopatrywać tartak w Rzepedzi w surowiec drzewny w ilości 95% pokrycia produkcji. Kolejka była własnością Zespołu Składnic Lasów Państwowych w Sanoku, ponieważ według obowiązujących wówczas przepisów, Administracja Lasów Państwowych miała obowiązek na własny koszt dostarczyć drewno do zakładów je przerabiających. Służyła również dla celów pasażerskich, wożąc głównie turystów. Projekt budowy kolejki został zatwierdzony przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w roku 1954. Koszt budowy kolejki Rzepedź - Smolnik - Łupków - Cisna - Moczarne przewyższył koszt budowy zakładu.

Stacyjka kolejki znajduje się obok zakładu: idąc od stacji PKP Rzepedź, należy minąć bramę główną zakładu, budynek biura i skręcić w pierwszą dróżkę w lewo - po kilkuset metrach zobaczymy stację. Niestety odcinek Rzepedź - Prełuki - Smolnik został wyłączony z ruchu w roku 1993 z przyczyn ekonomicznych, dlatego budyneczek stacji jest zamknięty, a tory zarośnięte trawą i chwastami. Obok - również zamknięta na cztery spusty - dawna parowozownia i zrujnowane budynki zarządu kolejki.

Starsza część Rzepedzi
foto: P. Szechyński

Początkiem lat 90, gdy nastąpiła recesja na rynku drzewnym, upadło wiele zakładów tej branży. Los ten spotkał także tartak w Rzepedzi, przyczyniając się także do znacznego wzrostu bezrobocia w okolicy. Obecnie zakład wznowił produkcję jako firma "Nowy Styl", jednak o innym profilu oraz mniejszym zatrudnieniu - produkowane są meble typu: krzesła, stoły, fotele. W roku 2003 firma zbudowała w Rzepedzi nową łuszczarnię. Produkcję domków natomiast, przeniesiono do pobliskiej Komańczy, w której także znajduje się tartak - w rękach prywatnych (firma Drewdom).

Dawna stacja kolejki wąskotorowej (w środku), z lewej zdewastowany budynek (tzw. ZIL), z prawej wystaje dawna parowozownia
foto: P. Szechyński

Nieużywany i zrujnowany budynek przy stacji kolejki (2010), lokalnie: ZIL, obecnie nie istnieje
foto: P. Szechyński

Jeśli chodzi o wycieczki piesze po okolicy, to także jest tu gdzie pójść, w pobliżu znajdują się m.in:

SULIŁA  - (Kalnicka, Kalnicki Wierch, 759 m ) - jest to wybitny i widokowy szczyt zamykający od północy dolinę Osławki (Turzańska). Sam wierzchołek Suliły zwany był dawniej Staje. Na Suliłę wchodzimy od strony Turzańska, przechodzimy wieś i dalej drogą polną w lewo w stronę szczytu szlakiem niebieskim. Z Suliły prowadzi szlak na Chryszczatą (niebieski)- ok. 2,5 h drogi, lub do Sanoka (niebieski), przez Lasy Seredyńskie i Morochów - ok. 8,5h. Ze względu na wspaniałe widoki warto się tu wybrać - szczególnie przy dobrej pogodzie... więcej o Sulile

SOKOLISKA  - (Rih, 637 m ) - stromo opadający w kierunku zachodnim dział między dolinami Osławy i Osławicy. Zachodni stok obfituje w źródła. Największe z nich pod względem wydajności znajduje się w miejscu zwanym Korostyńskie. Mniejsze znajduję się na tzw. Czaszczy, poniżej której występują wycieki wód siarczkowych. Ciekawostka: na południe od Sokolisk w rejonie Urczyńca i pod Karnaflowym Łazem, można jeszcze dziś znaleźć stare nasypy kolejki wąskotorowej, budowanej z inicjatywy pewnego żyda z Komańczy. Kolejka ta nigdy nie została oddana do użytku, albowiem jej pierwszy kurs był zarazem ostatnim w czasie którego doszło do poważnego wypadku, a pasażerami był nie byle kto, a komisja mająca przyjąć i zatwierdzić gotową inwestycję.

PREŁUKI  - niewielka osada leśna, do Prełuk można wybrać się torami kolejki wąskotorowej, choć latem jest to trochę utrudnione, gdyż tory są zarośnięte. Można również droga wzdłuż torowiska. więcej o Prełukach

KAMIENIOŁOM  - nieczynny kamieniołom w Komańczy, a w zasadzie tuż przed Komańczą, można tu dojść szosą przez Jawornik, jest to bardzo blisko, niedalej niż 3 km. Zboczami kamieniołomu spływają liczne źródełka, co szczególnie przy deszczowej pogodzie wygląda bardzo ładnie, gdyż tworzą się wysokie wodospady (albo raczej wodospadziki).

JAWORNIK  - niewielka osada tuż obok Rzepedzi, jednak tu mam na myśli dawny Jawornik. Należy iść szosą do Jawornika, następnie skręcić przy mostku kolejowym w drogę w prawo - wyprowadzi nas ona do dawnego Jawornika, wsi która obecnie nie istnieje. Po drodze miejce po cerkwi oraz stary cmentarz, w Jaworniku liczne pozstałości po zabudowaniach, sady owocowe, piwnice. Z Jawornika można albo wrócić tą samą drogą, albo przejść cały Jawornik, następnie prosto ścieżką, aż do złapania czerwonego szlaku (gsb) i skęcić nim w lewo - wyjdziemy wtedy w Komańczy-Letnisku, skąd można do Rzepedzi wrócić pociągiem lub szosą (5 km). Przy ścieżce, około 1 h marszu z drogi głównej znajduje się dawna studencka baza namiotowa. więcej o Jaworniku

P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
2. Magazyn "Bieszczady", nr 08/2010 "Rzepedź".
3. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1898.

Zobacz także:

Rzepedź noclegi