» Dawne wsie | Żurawin

Żurawin

Żurawin to najstarsza, ale i najważniejsza wieś doliny Górnego Sanu. Można ją potraktować jako miejsce, skąd ruszyła ekspansja Kmitów w rejon Górnego Sanu.

San w Żurawinie
foto: M. Piela

Wieś, tak jak wszystkie w tym rejonie została założona na prawie wołoskim, a pierwsze wzmianki o Żurawinie pochodzą z 1444 roku. Jest to najstarsza wieś założona przez Kmitów w dolinie Sanu, powyżej miejscowości Rajskie. Wieś miała znakomitą lokalizację ponieważ prowadził przez nią jeden z głównych szlaków handlowych do Siedmiogrodu. Kmitowie celowo założyli bardzo wcześnie Żurawin, aby chronić tu swoje interesy, a jednocześnie móc rozszerzać dobra sobieńskie.

Powyżej wsi nad Sanem leżały dobra Ternowskich które należały do ziemi przemyskiej. Większość wsi powstało w tamtych rejonach w przeciągu jednego wieku. Miejscowościami które powstały na gruntach wsi Żurawin to: Stuposiany, Boberka, Lutowiska, Krywka, Smolnik, Ustrzyki Górne oraz Szandrowiec. W wieku XVI - w jego pierwszych latach - Kmitowie rozpoczęli ekspansję w górę Sanu, zakładając Dydiową i Dźwiniacz. Były to tereny które oficjalnie należały do Ternowskich. W latach 30-tych XVI wieku, Kmitowie odkupują tereny Górnego Sanu od potomków Ternowskich i włączają ten rejon do ziemi sanockiej.

Żurawin, tereny dawnej wsi
foto: M. Piela

W 1645 roku wieś trafia w ręce prawosławnych biskupów przemyskich, jako wieczna dzierżawa, ale dopiero na początku XVIII wieku przechodzi na rzecz zakonu Bazylianow. W Żurawinie został założony niewielki monastyr. Tak jak w wielu bieszczadzkich wsiach, byli tutaj przedstawiciele szlachty zagrodowej zawsze patriotycznie nastawionej. Bardzo ciekawe zjawisko zaobserwowano podczas spisu ludności w 1921 roku. Okazało się że wszyscy mieszkańcy z jednym wyjątkiem, podali narodowość polską, mimo że 90 procent to wyznawcy religii greckokatolickiej.

W Żurawinie działała filialna cerkiew greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego. Pierwsza cerkiew pojawiła się tu już w XIVw., jednak brak o niej infomacji. Kolejna, drewniana, wzmiankowana w 1616 roku dotrwała do roku 1855. W 1855 wzniesiono kolejną drewnianą, krytą gontem cerkiew, która uległa zniszczeniu podczas I wojny światowej. Ostatnią postawiono w roku zakończenia wojny - 1918. Ponieważ w 1945r., cerkiew znalazła się w strefie przygranicznej przeznaczonej do wysiedlenia, została zburzona a miało to miejsce w roku 1957 lub 1958. Część wyposażenia mieszkańcy przenieśli do Dniestrzyka Dębowego (k. Boberki).

Żurawin, granica polsko-ukraińska
foto: M. Piela

Liczba wiernych to 440 osób w roku 1890, 700 w 1918 i 769 w 1938.

Obok cerkwi stała dzwonnica na dwa dzwony. Jeden z nich zakopano w 1945 a w 1989 roku, dawni mieszkańcy odnaleźli go i pozostawili na przechowanie w sąsiedniej Boberce (obecnie Ukraina). Następnie (1992) zabrali dzwon do siebie - w okolice Chersonia, gdzie obecnie mieszkają.

Bardzo ciekawą postacią Żurawina był wójt Teodor Basarab. Należał do patriotycznej rodziny ukraińskiej. Był zapraszany do Warszawy, a z rąk J. Piłsudskiego otrzymał jedno z najwyższych odznaczeń państwowych.

19.08.1938 roku w Żurawinie odbyła się uroczystość religijna która upamiętniała 950 rocznicę Chrztu Rusi. W uroczystości wzięło udział 6000 tysięcy wiernych.

We wrześniu 1939 roku, sowieci oczyścili 800 metrowy pas przy granicy, która przebiegała na Sanie. Rozebrano wszystkie budynki w tym rejonie. Natomiast resztę wsi rozebrano w 1953 roku. Mieszkańców wysiedlono w rejon Odessy. Obecnie istnieją tylko nowo wybudowane budynki w przysiółku Łazy oraz Syhła. Droga prowadzi do Sanu, gdzie widoczne są resztki mostu przez który można było się dostać w rejon rezerwatu torfowiskowego "Zakole". Jest on trudno dostępny do zwiedzania.

W latach 60.XX na terenie przysiółka Łazy powstały zabudowania gospodarcze należące do Zarządu Budownictwa Leśnego "Bieszczady". Włączono go administarcyjnie w obręb Smolnika. W tym samym czasie w przysiółku Syhły powstała jedna zagroda, która istnieje do dziś. Obecnie funkcjonuje tam gospodarstwo agroturystyczne.

Dawny układ wsi wraz z przysiółkami można zobaczyć na wojskowej mapie z 1937r.:
WIG, arkusz Dźwiniacz Górny, 1:100 000, pas 52 słup 35

oprac. Z. Jantoń, P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Bieszczady Słownik Historyczno-Krajoznawczy cz.I Gmina Lutowiska".
2. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
2. Mapa "Bieszczady Wysokie", W. Krukar, wyd. Ruthenus.
3. Informacje własne.

Żurawin, granica polsko-ukraińska, 2014
foto: M. Piela

Żurawin, 2014
foto: M. Piela

Żurawin, tereny dawnej wsi, 2014
foto: M. Piela

Żurawin, obecne zabudowania, 2014
foto: M. Piela

Żurawin, ukraiński słupek graniczny, 2014
foto: M. Piela

San w Żurawinie, 2014
foto: M. Piela

Żurawin, 2014
foto: M. Piela