» Dawne wsie | Choceń

Choceń

Dawna wieś Choceń (wcześniej: Chocień) ulokowana jest na północ od Gabry Wierchu (742m n.p.m), pomiędzy Średnim Wielkim a Cisowcem. Nazwa wsi czasami jest wywodzona od irańskiego słowa chacan, tłumaczonego jako obwarowanie, szaniec, czy też miejsce walki - niekoniecznie słusznie.

Początek drogi do Chocenia
foto: P. Szechyński

Dojście / dojazd od strony Średniego Wielkiego drogą, która odbija od szosy w Średnim przy starym cmentarzu i resztkach cerkwi. Nieco utwardzona jakiś czas temu droga kończy się rozległym placem. Tuż przed nim w lewo odbija leśna dróżka do Chocenia, wzdłuż głębokiego jaru, którym spływa dopływ Kaliczki. Można tu dojść również z Cisowca - drogą polną z końca wsi, warto posłużyć się mapą. Czas dojścia od Średniego do początku doliny: ok. 45min. Można dojechać również rowerem lub samochodem.

Pierwsze wzmianki o Choceniu pochodzą z roku 1552, jako osady w dobrach rodziny Tarnawskich, jednak wcześniej istniała tu prawdopodobnie warowna osada chroniąca trakt handlowy przez przełęcz nad Roztokami. Wieś została wyludniona i zniszczona w latach 1946-47. Część mieszkańców wywieziono jeszcze w roku 1946. Zostali przesiedleni na tereny obecnej Ukrainy. Pozostałych wysiedlono w ramach akcji "Wisła" w roku 1947 a zabudowania po części spalono. Dziś jest tu malownicza dolinka wraz z licznymi pozostałościami wsi, rozlokowanymi wzdłuż potoku oraz drogi w kierunku Cisowca.

Nieistniejąca cerkiew greckokatolicka w Choceniu, zdjęcie z roku 1924
foto: archiwum Nadleśnictwa Baligród

W bojkowskim Choceniu istniała filialna cerkiew greckokatolicka.

Był to obiekt drewniany, trójdzielny, na planie podłużnym, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium.

Wymiary: 5x5m - babiniec, 8,3x7m - nawa i 5x5m - prezbiterium. Szalowana pionowo deskami, dach blaszany, nad babińcem malutka wieża o konstrukcji słupowej.

Cerkiew wybudowano w roku 1870 i nadano wezwanie Opieki Matki Bożej. W roku 1900 była remontowana. Rozebrano ją po roku 1947, zachowała się czytelna podmurówka oraz symboliczny kamienny ołtarz z krzyżem pochodzącym z jej zwieńczenia. Liczba wiernych wynosiła: 1890 r. - 276, 1918 r. - 240 a w roku 1938 - 278.

Miejsce po cerkwi w Choceniu
foto: P. Szechyński

Tuż obok cerkwi - na jej osi - stała drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowej, zbudowana na planie kwadratu o wymiarach 4x4m., również kryta blachą i szalowana pionowo deskami. Zachowała się wyraźna podmurówka. Ponieważ krzyż z cerkwi pojawiał się i znikał istniały uzasadnione obawy że zniknie na dobre (tego typu "gadżety" zbierają turyści - na pamiątkę oraz miejscowi złomiarze). Końcem października został zabezpieczony przez nadleśnictwo Baligród, dlatego obecnie nie zobaczymy go na cerkwisku. Krzyż wróci na miejsce, gdy zostanie znaleziony sposób na jego trwałe zabepieczenie.

Po stronie południowej w odległości kilkunastu metrów znajduje się cmentarz cerkiewny. Nie zachowały się żadne nagrobki, widoczne są jedynie ślady mogił ziemnych. Do cmentarza cerkiewnego przylegał cmentarz grzebalny - również nie zachowały się żadne nagrobki. Wiosną 2007 ustawiono na cmentarzu brzozowy krzyż i ogrodzono teren.

Wnętrze jednej z piwnic
foto: P. Szechyński

Obecnie tereny wsi Choceń w 2/3 są w rękach prywatnych, natomiast 1/3 stanowi teren Nadleśnictwa Baligród. W roku 2003 pojawił się projekt rekonstrukcji wsi - m.in. odbudowanie części budynków i cerkwi.

Właściciele (Joanna Dominiczak i Saun Cutts) zlecili i sfinansowali wówczas badania, które przeprowadziła grupa historyków i architektów z Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. W wyniku prowadzonych prac znaleziono 54 siedliska - miejsca w których dawniej stały choceńskie chaty, a przy każdym z nich sady, studnie, piwniczki, itp. Jednym z ciekawszych odkryć było odnalezienie betonowych bloków, których dawni mieszkańcy nie stosowali (budulcem były kamienie i drewno). Po zasięgnięciu informacji okazało się, że podczas wojny Niemcy prowadzili tutaj odwierty w poszukiwaniu ropy. Według pomysłodawców, Choceń miałby się stać dla turystów miejscem pamięci o tragicznej historii Bieszczadów a także miejscem edukacji przyrodniczej. Po opracowaniu kompleksowej dokumentacji sprawa odeszła nieco w zapomnienie - głównie z powodu słabego zainteresowania ówczesnych władz samorządowych.

Droga przez Choceń latem
foto: P. Szechyński

W roku 2007 do tematu powrócono. Wiosną Nadleśnictwo Baligród przeprowadziło prace oczyszczające oraz zabezpieczające, m.in. zabezpieczono studnie, oczyszczono część podmurówek i piwnic a także cerkwisko i cmentarze. W pracach pomagali uczniowie z Zespołu Szkół Drzewnych w Lesku oraz harcerze z Lublina. Ci ostatni uczestniczyli m.in. w oczyszczaniu cerkwiska. Podczas prac odnaleziono wiele cennych przedmiotów: serce dzwonu, kamienne ostrzałki, resztki szyb, podkowy, lemiesze pługów, tablice z tryzubem i inne. Znajdowano również wiele pocisków. Harcerze (ZHR) rozbili obóz obok cerkwiska - do dziś pozostały drewniane schody prowadzące z potoku na obozową polankę oraz wykonany z drewna i sznurków stojak-regał.

Dalsze losy projektu uzależnione są m.in. od powstania planu zagospodarowania przestrzennego. Przez Choceń biegnie obecnie trasa rowerowa oraz szlak papieski, który tędy zmierza na Chryszczatą przez Kiełczawę. Latem trasa rowerowa jest praktycznie bezużyteczna - droga w górnej części wsi jest mocno zarośnięta bujną roślinnością.

Cerkwisko, dawne krzyże i inne przedmioty

Dopóki różne mniej lub bardziej trafione pomysły nie weszły w życie Choceń jest spokojną i malowniczą doliną, gdzie można znaleźć spokój oraz obcować z przyrodą - bywają tu m.in. żubry. Pozostałości najlepiej oglądać wiosną lub późną jesienią. Latem większość jest silnie zarośnięta i trudno dojrzeć wszystkie zachowane tu pamiątki z czasów istnienia wsi.

Więcej ciekawych zdjęć z Chocenia (w tym schrony skalne, wychodnie) w reportażu: Szkoleniówka przewodnicka w dolinie Kalniczki
oraz: galerii zdjęć - Choceń

opracowanie oraz zdjęcia: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
2. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich; W-wa 1880.
3. "Mało znane pozostałości wsi Choceń" - inż. Aneta Kurylak, mgr inż. Marcin Scelina, inż. Tomasz Bełz; nadleśnictwo Baligród 2007: http://www.krosno.lasy.gov.pl/baligrod/index.php
4. "Bieszczady. Koniec badań Chocenia" - artykuł gazeta.pl Rzeszów; 27.07.2003.
5. "Odbudują bojkowskie wsie"., art. Gazeta Codzienna Nowiny; 22.05.2003.

Choceń latem 2012
foto: P. Szechyński

Choceń latem 2012
foto: P. Szechyński

Choceń, miejsce po cerkwi
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Choceniu
foto: P. Szechyński

Choceń latem
foto: P. Szechyński

Choceń latem
foto: P. Szechyński

Choceń latem
foto: P. Szechyński

Poniżej Choceń kilka lat temu:

Na zdjęciach wyżej, od lewej: jedna z piwnic, schody zbudowane przez harcerzy, pozostałości po harcerskim obozie, cerkwisko, podmurówka dzwonnicy, cerkwisko
drugi rząd: fragment podmurówki cerkwi, początek doliny od strony Średniego, pozostałości zabudowań, studnia, wnętrze piwnicy, podmurówka jednego z domów
trzeci rząd: zabepieczona studnia, Choceń wiosną, cmentarz, pozostałości, krzyż z cerkwi, cerkiew w Choceniu (foto: Nadleśnictwo Baligród).
dolny rząd: tablica / płyta znaleziona w potoku nieopodal cerkwiska. Napis cyrylicą BORN w górnej części; jej przeznaczenia nie udało się ustalić. Gdyby ktoś wiedział do czego służyła prosimy o kontakt. (foto: Marcin Scelina).