» Dawne wsie | Sianki

Sianki

Sianki - wieś została ulokowana przez Kmitów w miejscu gdzie sięgały ich dobra najdalej na południowy-wschód. Ale można sobie zadać pytanie w jaki sposób Kmitowie, założyli wieś Sianki w pasie królewskich puszcz wzdłuż granicy z Węgrami.

Kaplica cmentarna z nagrobkami Franciszka i Klary Stroińskich w dawnych Siankach, 2005
foto: Zbyszek

Najprawdopodobniej Kmitowie jako ród możny posiadający wpływy na dworze królewskim, liczyli na przychylność króla. Ich ekspansja w rejon Górnego Sanu przybierała na sile, dlatego też powstało tyle wsi w tym rejonie. Pierwsze wzmianki o Siankach pochodzą z 1580 roku. Ale już regestr podatkowy z 1589r, wskazuje, że wieś już płaciła podatki. A więc jeśli odliczy się 24-letnia wolniznę, to wieś powstała przed rokiem 1565. Nazwa wsi pochodzi od rzeki San, ponieważ została założona u jego źródeł. Podania miejscowej ludności mówią o Ołeksie Dowbuszu (Doboszu), lub też mogą dotyczyć jego brata Iwana, którzy mieli ponoć zbójować w okolicy Sianek i Przełęczy Użockiej. Związana jest z tymi podaniami Skała Dobosza leżąca na północnym szczycie Opołonka. Legenda mówi że ukrył w piwnicach pod skałą olbrzymie skarby.

San w rejonie Sianek, 2005
foto: Zbyszek

Ciekawostką jest, że do czasów zaborów źródła Sanu znajdowały się pod Opołonkiem. W czasach zaboru w rejon Sianek przybyła specjalna komisja która zadecydowała że główne źródło Sanu będzie znajdowało się w rejonie Przełęczy Użockiej. Natomiast "prawdziwy" San został zdegradowany do roli dopływu. Obecnie ten potok nosi nazwę Niedźwiedź. Kiedy budowano linię kolejową w latach 1904-1906 z Lwowa do Użgorodu przez Sianki, we wsi powstała stacja kolejowa. Zbudowanie stacji kolejowej przyczyniło się do szybkiego rozwoju wsi jako największego ośrodka letniskowo-turystycznego w tym rejonie.

We wrześniu w 1914 roku w rejonie Przełęczy Użockiej rozegrały się krwawe walki. Walczyła II sotnia Ukraińskich Strzelców Siczowych pod dowództwem Osypa Semeniuka. Świadectwem tych walk jest pomnik postawiony w 1993 roku przy szosie na Przełęczy Użockiej.

Sianki, 2013
foto: M. Piela

Sianki jako wieś letniskowa swój największy rozkwit przeżyła w połowie lat 30 XX wieku. Znajdowało się w Siankach 10 domów letniskowych, 6 pensjonatów, kwatery prywatne, przepiękne luksusowe schronisko Przemyskiego Towarzystwa Narciarskiego oraz dwa inne schroniska. Licząc miejsca noclegowe - było ich około 2 tysiące, tyle Sianki mogły przyjąć turystów. Oprócz miejsc noclegowych było kilka restauracji, bufet kolejowy, 7 sklepów spożywczych, piekarnia, orkiestra sezonowa, biblioteka, scena amatorska, korty tenisowe, boiska do siatkówki i koszykówki no i oczywiście dancingi. W zimie można było skorzystać z wspaniałych terenów narciarskich, skoczni narciarskiej oraz toru saneczkowego.

W końcu lat dwudziestych Sianki podobno odwiedził Józef Piłsudski i podobno był z dziećmi na Opołonku przy skałach Dobosza - brakuje jednak potwierdzenia tej informacji. II wojna światowa to gehenna mieszkańców Sianek. Wieś tak jak wiele w dolinie Górnego Sanu została przecięta granica. W dworze Stroińskich rozlokowało się gestapo. Natomiast sowieci wysiedlili prawobrzeżne Sianki w rejon Kostopola na Wołyniu. Po wkroczeniu Niemców w 1941 roku mieszkańcy powrócili do swoich domostw. Po zakończeniu II wojny światowej granica znów przecięła Sianki. Po stronie sowieckiej wysiedlono mieszkańców z 800-metrowego pasa przy granicy, natomiast ci którzy chcieli zostać musieli wybudować nowe domy na terenie dworskim. Mieszkańcy prawobrzeżnych Sianek zostali wysiedleni w 1946 roku.

Sianki. Widok ze wzgórza Wierszek (punkt widokowy; 871m n.p.m) po stronie polskiej na Sianki ukraińskie. Z lewej widoczna cerkiew, na wprost stacja kolejowa, 2006
foto: P. Szechyński

W Siankach znajdował się również młyn, tartaki wodne oraz staw dworski. Pierwszy młyn w Siankach wzmiankowany był w roku 1589. Następne młyny lokalizowane były prawdopodobnie w okolicach dworu. W wyniku znacznego wzrostu produkcji drzewnej na rynek węgierski, który nastąpił w XIX wieku, wybudowano tartak wodny oraz młyn lokując je w północnej części wsi:

• Młyn "stary" ulokowany był na prawym brzegu Sanu, na wysokości pozostałości dawnego dworu. Wzdłuż prawego brzegu przekopano 190 metrową młynówkę. Wody rzeki spiętrzono prawdopodobnie tamą, która znajdowała się 130m poniżej ujścia potoku Niedźwiedzi do Sanu. Młyn zlikwidowano w pierwszej połowie XIX w.
• Młyn i tartak ulokowane na lewym brzegu Sanu przy granicy z Beniową, ok. 50 m na południe od słupka granicznego nr 247. Początkiem XIX w. przekopano młynówkę długości 180m a na jej obu brzegach zlokalizowano obiekty przemysłowe. Wody Sanu spiętrzano sezonowo tamą, co spowodowało powstanie zbiornika retencyjnego o powierzchni ok. 600 m². Oba obiekty działały do II wojny światowej, zachowały się ślady młynówki oraz fundamentów.
• Staw dworski - znajdował się na terenie folwarku dworskiego na prawym brzegu Sanu, ok. 300 m poniżej ujścia Niedźwiedziego (okolice słupka granicznego nr 241). Powstał w pierwszej połowie XIX w., w wyniku budowy półkolistej grobli. Przybliżona powierzchnia to ok. 2100m². Prawdopodobnie pełnił funkcję wyłącznie dekoracyjną.

Zabudowania wsi po polskiej stronie zostały prawie całkowicie spalone, została cerkiew ale i ona uległa spaleniu rok później. Obecnie po stronie ukraińskiej mieszka około 50 rodzin, ale też jest to zabudowa powojenna, gdyż tam również mieszkańców wysiedlono a większość zabudowy zniszczono. BdPN zadbał o pozostałości po cmentarzu i kaplicy cmentarnej z lat sześćdziesiątych XIX wieku. Cmentarz cerkiewny został ulokowany przy cerkwi z 1831 roku. Obok kaplicy ułożono płyty nagrobne Franciszka i Klary Stroińskich (potoczna nazwa: grób hrabiny). W 1993 i 1994 roku pracownicy parku zrekonstruowali walące się ściany kaplicy, nakryli je daszkiem oraz wykonali tablice informacyjną. W kolejnych latach kaplica została wyremontowana. Więcej na temat dawnego cmentarza i cerkwi greckokatolickiej w Siankach w rozdziale: Grób hrabiny, cmentarz i miejsce po cerkwi w Siankach

Do dawnych Sianek po stronie polskiej, można dojść ścieżką historyczno przyrodniczą, tu również więcej informacji o zachowanych pozostałościach w Siankach: W Dolinie Górnego Sanu

opracowanie: Z. Jantoń

Literatura:

1. Augustyn M., "Antropogeniczne zmiany środowiska wodnego w Bieszczadach do 1951r.", Bieszczad nr 13, Ustrzyki Dolne 2007.
2. Kryciński S., "Bieszczady. Słownik Historyczno-Krajoznawczy cz.I Gmina Lutowiska".
3. Krygowski W., "Bieszczady i Pogórze".
4. Krukar W., Mapa "Bieszczady Wysokie", wyd. Ruthenus.
5. Informacje własne.

Zobacz także:

Galeria zdjęć z Doliny Górnego Sanu

Sianki, remont grobu hrabiny, październik 2013
foto: M. Piela

Sianki, teren cmentarza, październik 2013
foto: M. Piela

Sianki, pozostałości dworu Stroińskich, październik 2013
foto: M. Piela

Sianki, piwnica pod dworem Stroińskich, październik 2013
foto: M. Piela

Sianki, pozostałości domostwa, październik 2013
foto: M. Piela

Sianki. Widok ze wzgórza Wierszek na drogę przez przełęcz Użocką, 2007
foto: P. Szechyński

Sianki. Piwnica pod dworem Stroińskich, 2006
foto: P. Szechyński

Wnętrze piwnicy pod dworem Stroińskich w Siankach, 2006
foto: P. Szechyński

Kilka zdjęć z lat 2005-2006:

Na zdjęciach od lewej: Sianki - miejsce po cerkwi, groby Klary i Franciszka Stroińskich, kaplica cmentarna (grób hrabiny) z nagrobkami Franciszka i Klary Stroińskich, San w okolicy Sianek oraz widok na Sianki po stronie ukraińskiej.