...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...

Bieszczady


Terenwka w Bieszczadach

Bieszczady 4x4


Polecamy:

Magiczne Bieszczady
Werchowyna
Panorama Solina
Kolejowy Smolnik
Czadzie Sioło
4x4 w Bieszczadach
Gospodarstwo Aleksa
Swobodne wycieczki
Chata Smerek


Cerkwie i cmentarze

Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane
Kapliczki w Bieszczadach
Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska
Ikonostas
O ikonie słów kilka
Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf)

Cmentarze żydowskie (kirkuty)
Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku
Cmentarze wojskowe w Komańczy
Cmentarz wojskowy w Lesku

Kościół w Woli Michowej
Kościół w Komańczy

Obelisk UPA

Miejscowości

Baligród i okolice
Bóbrka
Buk k.Terki
Bystre k.Czarnej
Cisna i okolice
Czarna i okolice
Daszówka
Duszatyn
Dwernik i Dwerniczek
Glinne
Jankowce
Kalnica k.Baligrodu
Komańcza i okolice
- Mogiła - legenda
- drewniany kościółek
- klasztor Nazaretanek
Lutowiska
Łupków
Mików
Muczne
Myczkowce
Nasiczne
Olszanica
Orelec
Prełuki
Rajskie
Roztoki Górne
Rzepedź
Sękowiec i okolice
Serednie Małe
Smolnik nad Osławą
Solinka
Solina i okolice
- bieszczadzkie zapory
- tajemnica zatoki
Stefkowa
Terka
Uherce Mineralne
Ustjanowa
Ustrzyki Górne
Wetlina
Wola Matiaszowa
Wola Michowa
Wołosate
Zatwarnica
Zwierzyń

Dawne wsie

Balnica
Beniowa
Bereźnica Niżna
Bukowiec
Caryńskie
Choceń
Dydiowa
Dźwiniacz Górny
Hulskie
Huczwice
Jawornik
Jaworzec
Kamionki
Krywe
Łokieć
Łopienka
- rys historyczny Łopienki
- Chrystus Bieszczadzki
Łuh
Rabe k.Baligrodu
Rosolin
Ruskie
Sianki
Skorodne
Sokoliki
Sokołowa Wola
Studenne
Tarnawa Niżna i Wyżna
Tworylne
- Tworylczyk
Tyskowa
Zawój
Zubeńsko
Żurawin

» Dawne wsie | Jaworzec

Jaworzec

Jaworzec jest nieistniejącą wsią położoną u podnóży Bukowiny (911 m n.p.m.), Siwarny (924 m n.p.m.), Krysowej (840 m n.p.m.) i Kiczery (931 m n.p.m.), w sąsiedztwie dwóch, również nieistniejących wsi Łuh i Zawój, 3 km na północ od Kalnicy. Miejscowość była oddzielona od Łuhu wartkim nurtem Wetlinki - potoku wypływającego w okolicy Przełęczy Wyżnej (Pryslip 872 m n.p.m.), pomiędzy stokami Połoniny Wetlińskiej i Działu.

Nazwa wsi Jaworzec pochodzi od jaworu. Drzewo, to kojarzone było z protekcją przed złymi mocami a także używane do wyrobu instrumentów muzycznych, min. trembit i piszczot. Ich donośne dźwięki zapewniały porozumiewanie się na dalsze odległości i służyły do odstraszania podkradających się do stad owiec i wołów wilków.

Jaworzec - Łuh Łąki po drugiej stronie Wetliny widziane z Jaworca
foto: P. Szechyński

Pierwsza wzmianka o Jaworcu pochodzi z 1580 r., jednakże powstała ona prawdopodobnie wcześniej, bo już w drugiej połowie XVIw. W Jaworcu funkcjonowało prawo wołoskie, które było odmianą prawa niemieckiego, dostosowane do górskich realiów. Wieś została lokowana tylko na prawym, wschodnim brzegu Wetlinki, co jest ewenementem w polskich Karpatach. Taki sposób lokacji wyjaśnia polityka dwóch rodów kolonizujących tereny Bieszczadów - Balów z Hoczwi oraz Kmitów. Balowie kolonizowali doliny Hoczewki, Solinki i Wetlinki, natomiast Kmitowie skupili się na dolinie Sanu. Piotr Kmita, marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski, człowiek z potężnymi wpływami, wszelkimi dostępnymi metodami starał się powiększać swoje dobra. W ten sposób powstały min. Sianki, Smerek, czy Jaworzec, który już po śmierci Piotra Kmity został lokowany przez wdowę po nim, Barbarę Kmitę z Herburtów.

Kobyłyny Kobyłyny - obecny wypał węgla w retortach w miejscu gdzie dawniej wypalano go w mielerzach
foto: P. Szechyński

W 1580 r. po bezpotomnej śmierci Barbary wieś przeszła w ręce Stanisława i Katarzyny Herburtów, od 1589 r. należała do Stanisława i Erazma Herburtów, od 1630r. do Boguskich, od 1663 r. do Romerów, od 1790 - 1880 r. do Łosiów, od 1880 do Golejowskich, a od 1891r. do Towarzystwa Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo ze Lwowa (Urszula z Łosiów Golejowska przepisała zgromadzeniu oprócz Jaworca także Sakowczyk, Studenne i Rajskie, gdzie powstał ich klasztor, z zastrzeżeniem, że z dochodów pochodzących z przekazanych ziem siostry mają prowadzić i utrzymywać zakład dla nieuleczalnie chorych we Lwowie). W 1589r. w wiosce było użytkowanych 2,5 łanu, w tym 1,5 łanu osiadłego przez kmieci i 1 łan należący do sołtysa. Jaworzec w XVII w., kiedy wieś należała do Romerów, był znanym gniazdem beskidnictwa.

Droga przez Jaworzec Droga przez Jaworzec
foto: P. Szechyński

W 1862 r. powierzchnia wsi wynosiła 2739 morgów, z czego 40,96% zajmowały lasy. W 1921 r. we wsi było 78 domów zamieszkiwanych przez 501 mieszkańców, w tym 497 gr. i 4 moj., w tym 497 osób podało narodowość rusińską a 4 osoby polską.

W 1939 r. wioska znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie (Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete). W tym czasie, jedna z Cygańskich rodzin zamieszkujących Kobylskie była znaną na dwie strony Karpat rodziną muzyków. Cyganie zarówno jak Żydzi podlegali eksterminacji, jednak gdy przybyły do Jaworca odział niemiecki usłyszał romów grających hymn niemiecki postanowił ich puścić wolno. Przeżywszy wojnę, prawdopodobnie zostali wymordowani przez UPA. Według nieprawdziwych informacji uzyskanych przez funkcjonariuszy MO w Cisnej, w lutym 1945 we wsiach Jaworzec, Smerek i Wetlina miało stacjonować ok. 1200 uzbrojonych powstańców UPA. W rzeczywistości tylko w Strubowiskach (obecne Strzebowiska) stacjonowała sotnia "Wesełego" w sile ok. 180 ludzi.

Kobylski Potok Kobylski wpadający do Wetlinki
foto: M.Organ

Wieś miała nietypową zabudowę, podzieloną na kilka niw - części: główna część zabudowy nad Wetlinką, oraz przysiółki: Bełej, Bereh i Kobylskie. Bereh (lub Bereżki) usytuowany był na widokowej skarpie nad Wetlinką, tuż nad zabudową Kalnicy. Z racji swego położenia przysiółek nosił nazwę Bereh, Berechty co znaczy strzec, chronić, pilnować (analogiczne znaczenie mają np. Bereżki czy Bereska). Kobylskie znajdowało się nad potokiem Kobylskim, który spływa spod Wysokiego Berda do Wetlinki. Nazwa przysiółka pochodzi od słowa "kobylenie" i oznacza zaostrzony ostrokół skierowany w stronę nieprzyjaciela, bądź od słowa "kobylina" - ścięte drzewo stosowane do tarasowania przejść. Przysiółek Bełej (lub Rynek, Rynok), gdzie usytuowany był dwór, graniczył z Zawojem. Teren zaś znajdujący się pomiędzy Wetlinką a dworem nosił nazwę Wartowyna, droga wychodząca z tego miejsca krzyżująca się z drogą z Tworylnego tworzyła na przecięciu się dróg miejsce zwane Worotą. Na widokowym wzniesieniu na północ od Wartowyny znajdowała się Watra.

Jaworzec, stara piwnica Jaworzec, stara piwnica, 2019
foto: P. Szechyński

Nazwy te nie są przypadkowe, Jaworzec jako najdalej na południowy zachód wysunięty punkt w dobrach Kmitów pełnił rolę strażniczą. W razie najazdu zza Karpat mieszkańcy przysiółka Bereh jako pierwsi mogli spostrzec nieprzyjaciela, przekazywali wiadomość o wrogu do Kobylskiego, gdzie zawalano trakt. Kniaź mieszkający w Bełeju wzmacniał straże na Wartowynie, na Watrze zaś, jak wskazuje sama nazwa, zapalano ogniska sygnalizujące niebezpieczeństwo, które były widziane aż po dolinę Sanu pod Otrytem.

Jaworzec Jaworzec, przedmioty odnalezione na terenie wsi, 2019
foto: P. Szechyński

Kres Jaworca nastał w dniach 10-15 maja, kiedy to w ramach Akcji "Wisła" wysiedlono ze wsi wszystkich 557 mieszkańców wyznania greckokatolickiego. Po wysiedleniach nikt się w Jaworcu nie osiedlił aż do 1976r. kiedy to wybudowano bacówkę PTTK. Z dawnej zabudowy wsi nie zachowało się nic poza kilkoma ruinami kamiennych piwnic, podmurówek domów i cerkwi.

Parafia w Jaworcu należała do dekanatu ciśniańskiego (przed utworzeniem dekanatu ciśniańskiego Jaworzec przynależał do dekanatu baligrodzkiego) i obejmowała świątynie filialne w Łuhu i Zawoju. Cerkiew parafialna pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra (Dymitr z Tesalonik, jego święto w Kościele Katolickim przypada na 26 października a w Kościele Prawosławnym na 8 listopada) została wybudowana i konsekrowana w 1846 r. Parafia najprawdopodobniej powstała w 1767 r. kiedy to właściciel Jaworca Maciej Łoś nadał grunty dla parafii greckokatolickiej. Z tego powodu kolejni właściciele wsi mieli przywilej prezentacji proboszcza dla miejscowej parafii. Zapewne cerkiew była drugą lub trzecią świątynią wybudowaną w tym miejscu.

Jaworzec cerkiew Cerkiew św. Wielkiego Męczennika Dymitra z 1846r.

Była to drewniana dwudzielna świątynia, która swoim kształtem przypominała kościoły łacińskie. Cerkiew była orientowana, zwrócona prezbiterium w kierunku wschodnim (co miało znaczenie symboliczne, tak jak wschodzące słońce daje życie, tak przyjście Chrystusa daje wiernym możliwość wiecznego życia). Świątynia miała wymiary: nawa - 10,4 x 7,2m; prezbiterium, które prawdopodobnie było zamknięte trójdzielne - 3,6 x 4,0m; kruchtę - 3,4 x 4,2m. Nad kruchtą znajdowała się wieża, w której znajdowały się dzwony. Prezbiterium i nawę przykrywał dach dwuspadowy dwukalenicowy, kruchtę zaś dach namiotowy. Każdą część świątyni wieńczył hełm z umocowanym kutym krzyżem.

Kobylski Podmurówka cerkwi w Jaworcu
foto: M.Organ

Przy cerkwi funkcjonowało bractwo trzeźwości, a w 1863 r. powstała szkoła parafialna do której uczęszczało 3 uczniów; w 1895 szkoła już nie funkcjonowała.

Cerkiew została zniszczona po 1947 r. Na cerkwisku do dzisiaj są widoczne pozostałości podmurówki, a także część muru oporowego oraz cmentarnego kamiennego murka otaczającego cmentarz.

Jaworzec, cmentarz przy kaplicy św. Dymitra Jaworzec, cmentarz przy kaplicy św. Dymitra, 2019
foto: P. Szechyński

W 1852 r. cmentarz cerkiewny miał kształt nieregularnego rombu o wymiarach 60 x 30 m. Pochowano na nim łacińskiego wikarego z Polan koło Czarnej ks. Pawła Sierosławskiego zmarłego w Jaworcu w dniu 23 marca 1888r. Na cmentarzu cerkiewnym nie zachowały się nagrobki. Cerkwisko wraz z cmentarzem porośnięte jest drzewami w wieku kilkudziesięciu lat - brak charakterystycznych wieńców starych drzew.

Ze schodów bacówki, pośród kępy drzew można zobaczyć trójramienny krzyż. Jest to miejsce, w którym znajdowała się kaplica pw. św. Dymitra. Prawdopodobnie powstała już w połowie XIX w, wiadomo, że istniała w 1852 r. Była to drewniana prostokątna budowla o wymiarach 7,5 x 4,6m.

Jaworzec cmentarz Cmentarz przy kaplicy św. Dymitra
foto: M.Organ

Pod koniec XIX wieku Jaworzec był zamieszkiwany przez 451 mieszkańców, w tym 71 rzymskich katolików, być może swoje nabożeństwa odprawiali właśnie w tej kaplicy. (w późniejszych spisach nie odnotowano wiernych kościoła rzymskokatolickiego, prawdopodobnie w spisie z 1921 r. nie brano pod uwagę mieszkańców Kabylskiego i Berehów; Jaworzec przynależał do parafii rzymskokatolickiej w Wołkowyi, dekanat Sanok). Odnotowano że, w 1918 r. odprawiano w niej nabożeństwa greckokatolickie. Wiadomo, że kaplica w tym miejscu stała w 1935r. i zapewne dotrwała do wysiedleń, sporny jest natomiast jej kształt. Możliwe, że na jej miejscu wybudowano znacznie mniejszą kapliczkę o wymiarach 2 x 2. Zachowane kamienne fundamenty o takich wymiarach zdają się potwierdzać tą teorię.

Jaworzec cmentarz Napis nad bramką cmentarną przy kaplicy św. Dymitra
foto: M.Organ

Od połowy XIX w. przy kaplicy znajdował się cmentarz w kształcie nieregularnego owalu o powierzchni ok. 7,5 a. usytuowany na cyplu, trójstronnie ograniczony stromymi skarpami.

Do dzisiaj zachował się tylko jeden przewrócony piaskowcowy nagrobek, dwa żeliwne złamane krzyże, oraz współczesny trójramienny krzyż, drewniany nagrobek oraz bramka cmentarna. Teren cmentarza porastają kilkudziesięcioletnie drzewa.

Krzyż pańszczyźniany z 1848 Jaworzec, rzekomy krzyż pańszczyźniany z 1848 r. (2012) Oryginalnie cokół wieńczył jednak krzyż piaskowcowy - widoczny na zdjęciu kuty krzyż ustawiono po roku 60.XXw. Obecnie w jego miejscu znajduje się replika dawnego krzyża
foto: P. Szechyński

Na wschodnim stoku Bukowiny (911 m n.p.m.), ok. 400 m na południowy wschód od jej szczytu znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy poległych w walkach I wojny światowej w 1914/1915r. Nie znana jest liczba spoczywających na tym cmentarzu żołnierzy.

Na cyplu w widłach Wetlinki i potoku Czerteż, ok. 100 m od cerkwiska, w miejscu zwanym Borożyszcze znajduje się wystawiony w 1848 r. krzyż upamiętniający zniesienie pańszczyzny. Na piaskowcowym postumencie umocowany jest kuty, dwuramienny krzyż mający formę karawaki (krzyż św. Benedykta, krzyż choleryczny, zwykle dwuramienny, często górne ramię było krótsze od dolnego; miał chronić przed nieszczęściami i chorobami, być może postawiono go dla protekcji wsi przed zarazą panującą w Galicji w połowie XIX w.). Żeliwny krzyż został zapewne odlany w cisieńskiej hamerni należącej wówczas do Henryka hr. Fredry, który był bratem słynnego komediopisarza - Aleksandra Fredry. Na postumencie widnieje napis:

Krzyż pańszczyźniany Jaworzec Jaworzec, zrekonstruowany przez Stowarzyszenie "Magurycz" krzyż pańszczyźniany, 2014
foto: P. Szechyński

Na
Pamiątkę
Zniesienia
Pańszczyzny
3.5.1848

Aktualizacja: Na podstawie zachowanych zdjęć z Jaworca z lat powojennych, okazało się, że krzyż pańszczyźniany był piaskowcowy i wielokrotnie większy. W/w kuty krzyż zdobił prawdopodobnie zwieńczenie miejscowej cerkwi. Poszukiwanie oryginalnego krzyża pańszczyźnianego zakończyło się niepowodzeniem. W związku z tym Stowarzyszenie "Magurycz" postanowiło wykonać jego kopię. Kopia krzyża pańszczyźnianego w Jaworcu, stanęła na oryginalnym cokole 8 czerwca 2014 roku. Wykonana została przez wolontariuszy Stowarzyszenia "Magurycz" oraz Stowarzyszenia Rozwoju Wetliny i Okolic. Kolejne prace przeprowadzono 29 października 2016 roku. Zamontowano nakrycie, postać Chrystusa oraz czaszkę Adama. Postawione zostało również ogrodzenie krzyża.

Krzyż pańszczyźniany Jaworzec Jaworzec. Szymon Modrzejewski podczas prac remontowych przy krzyżu. 29.10.2016
foto: M. Piela

Działania tego typu budzą również kontrowersje. Pojawiają się pytania jak daleko należy posuwać się w działaniach praktycznych, mających na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego. Czy ograniczać się do remontów, konserwacji i renowacji tego co pozostało, czy też prowadzić również rekonstrukcje, tj. budować nowe obiekty na wzór starych.

Decyzję o zniesieniu pańszczyzny na terenie Galicji ogłosił Gubernator Franz von Stadion 22 kwietnia 1848 r. Koniec pańszczyzny miał przypaść na dzień 15 maja, jednak pośpiech sprawił, że edykt antydatowano na 17 kwietnia ponieważ decyzja została wydana bez zgody cesarza. Hrabia Karol Łoś, ówczesny właściciel Jaworca pamiętający okrucieństwa rabacji galicyjskiej, wydał chłopom dekrety pańszczyźniane. Zostały one zakopane w drewnianej trumnie, po uroczystej procesji pogrzebowej z cerkwi. Za odkopanie dokumentów groziła śmierć (pamięć o tym przyrzeczeniu była żywa aż do lat 30 XX wieku, kiedy to w 1932 r. wybuchło Powstanie Leskie - według jednej z wersji wydarzeń, powstanie było spowodowane groźbą odkopania ksiąg pańszczyźnianych w Bóbrce). Do lat 80/90 XX w. krzyż otaczał kuty żelazny płotek, który był osadzony w czterech narożnych słupkach z piaskowca. W 1996 r. krzyż otoczono drewnianymi żerdziami, jedno z kutych przęseł stoi oparte o krzyż. Za krzyżem rosną dwa jesiony. W tym miejscu patrząc w dół można zobaczyć dwie podstawy filarów mostu na Wetlince.

Jaworzec miejsce po cerkwi Jaworzec, miejsce po cerkwi, 2012
foto: P. Szechyński

Po dawnej zabudowie wsi zachowały się tylko podmurówki i kamienne piwnice, które można zobaczyć 150 m na zachód od miejsca po cerkwi. Zabudowania dworskie powstałe w 1852 r., zostały rozparcelowane w 1921 r. i rozebrane w okresie międzywojennym. Dwór był budynkiem drewnianym o wymiarach 23 x 8 m, w jego otoczeniu znajdowały się budynki gospodarcze. Młyn wodny znajdował się 1100 m. na południe od ujścia potoku Kobylskiego do Wetlinki, nie posiadał młynówki a woda do niego była doprowadzana za pomocą drewnianych koryt. Pod koniec lat trzydziestych XIX w. został zinwentaryzowany przez W.Korzeniewicza i W. Świąteckiego w ramach działalności Sekcji Budownictwa Wiejskiego i Sztuki Ludowej Zakładu Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. W Biuletynie Historii Sztuki i Kultury (nr 1, R. VII, 1939) mylnie opisano miejsce inwentaryzacji młyna jako Kalnica.

Jaworzec bacówka PTTK Bacówka PTTK w Jaworzcu
foto: M.Organ

Jedynym, charakterystycznym budynkiem w Jaworcu jest bacówka PTTK, która uroczyście została oddana do użytku 3 października 1976 r.

Bacówki PTTK zostały wybudowane w celu spełnienia oczekiwań wykwalifikowanych turystów indywidualnych, z tego powodu były one przystosowane do obsługi ok. 25-30 osób (inna nazwa bacówek to schroniska turystyki kwalifikowanej). Swoim charakterem, jak i nazwą nawiązuje do tradycyjnych górskich bacówek.

Pieczątki jaworzec Kolekcja pieczątek z bacówki - zbiory autora

Bacówka PTTK w Jaworcu jest pierwszym w Bieszczadach, a w polskich Karpatach trzecim z kolei wybudowanym obiektem tego typu (obecnie zajmuje drugie miejsce co do daty wybudowania, starsza bacówka na Lubaniu w Gorcach spłonęła w 1978r.).

Autorem charakterystycznego projektu schroniska był inż. arch. Stanisław Karpiel z Zakopanego, inwestorem Zespół Obiektów Turystycznych PTTK w Sanoku, wykonawcą Zakład Remontowo - Budowlany PTTK w Sanoku, zaś pomysłodawcą całego przedsięwzięcia był znany działacz i legenda polskiej turystyki - Edward Moskała. Bacówka stoi na wysokości 605 m n.p.m. (najniżej położona bacówka PTTK w Bieszczadach), w miejscu, gdzie dawniej kończyła się zabudowa wsi.

Jaworzec schronisko Jaworzec, wnętrze bacówki, 2019
foto: P. Szechyński

Z bacówki rozpościera się rozległa panorama na pasmo Falowej, dolinę Wetlinki i tereny dawnej wsi Jaworzec. Bacówka jest stylowym, drewnianym budynkiem, wybudowanym na kamiennej podmurówce, kryta jest gontem. W bacówce mieści się dyżurka GOPR. Poza Bacówka w Jaworcu w Bieszczadach wybudowano jeszcze dwa obiekty tego typu: Pod Honem w Cisnej a także Pod Małą Rawką (planowano inne, np. na Przełęczy Żebrak).

Jaworzec Podstawy filarów mostu, widziane spod krzyża pańszczyźnianego
foto: M.Organ

Dojazd do Jaworca został ostatnio ułatwiony poprzez naprawę nawierzchni drogi z Kalnicy do rozwidlenia dróg koło mostu na Wetlince.

Przez Jaworzec przebiega szlak:

- Dołżyca - Falowa - Jaworzec - Przeł. M.Orłowicza (część dawnego szlaku biograficznego im. gen. Karola Świerczewskiego).

Jaworzec to również doskonałe miejsce wypadowe do rezerwatu "Sine Wiry" oraz dawnych wsi Łuh i Zawój.

opracowanie: Michał Organ

Bibliografia:

1. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Oficyna Wydawnicza "Rewasz", wyd. 3, Pruszków, 2005.
2. Marcinek R., "Monografie Bieszczadzkie", t.12, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków, Ustrzyki Dolne 2001.
3. Myczkowski Z., "Monografie Bieszczadzkie", t.13, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków, Ustrzyki Dolne 2001.
4. Gruszczyński M., Krukar W., Kryciński S. , "Bieszczady. Słownik Historyczno-Krajoznawczy część 2 Gmina Cisna", Towarzystwo Karpackie Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa, 1996.
5. Marszałek E., "Leśne Ślady Wiary", Wydawnictwo "Ruthenus", Krosno, 2008.
6. Potocki A., "Od Źródeł Sanu Do Otrytu", Muzeum Regionalne PTTK w Brzozowie, Brzozów 1993.
7. Marszałek E., "Ballady o Drzewach", wyd. 2 Wydawnictwo "RS Druk", Rzeszów, 2007.
8. Kresek Z., "Szlak im. gen.Karola Świerczewskiego w Bieszczadach", wyd. 2, Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK, Warszawa, Kraków, 1985.
9. Informacje własne

W roku 2012 oddana została do użytku ścieżka historyczna "Bieszczady Odnalezione". Jaworzec jest jedną z trzech wsi (ponadto Łuh i Zawój) objętych trasą ścieżki. Dojście do cmentarza, cerkwiska oraz inne ciekawe miejsca są oznakowane. Teren cmentarza i cerkwiska został uporządkowany. Krzyż, który do niedawna uchodził za krzyż pańszczyźniany został przeniesiony na miejsce po cerkwi i tam wyeksponowany (pochodzi ze zwieńczenia cerkwi). Niestety "cokół", na którym go ustawiono pozostawia wiele do życzenia, gdyż wygląda jak zakładowa popielniczka.

Na przeciw cerkwi powstaje rekonstrukcja dawnej chaty bojkowskiej, która stała w tym miejscu. Należała do Wasyla Kaczora, który wraz z rodziną (żona Ewa, synowie Jurko i Dymitr) zostali wysiedleni w ramach akcji "Wisła". Obok chaty tablica z podstawowym opisem a w pobliżu zabezpieczona studnia.

Jaworzec na zdjęciach:

1. Jaworzec, jedna z piwnic, 2019.
2. Tereny dawnej wsi, między cerkwiskiem a bacówką, 2019.
3. Droga na wysokości bacówki PTTK, 2019.

1. Jaworzec, tereny dawnej wsi, 2014.
2. Staw w pobliżu cerkwiska w Jaworcu, 2014.
3. Do bacówki PTTK w Jaworcu prowadzi szlak czarny, 2014.

4. Jaworzec, cmentarz, 2014.
5. Cmentarz w Jaworcu, 2014.
6. Cmentarz w Jaworcu, 2014.

7. Jaworzec, nagrobek na cmentarzu, 2014.
8. Zrekonstruowany krzyż pańszczyźniany w Jaworcu, 2014.
9. Zrekonstruowany krzyż pańszczyźniany w Jaworcu, 2014.

10. Jaworzec, drewniane ogrodzenie starej studni, 2014.
11. Studnia w Jaworcu, 2014.
12. Jaworzec, miejsce po cerkwi, tablica ścieżki "Bieszczady Odnalezione", 2014.

13. Jaworzec, krzyż ze zwieńczenia cerkwi, 2014.
14. Chata bojkowska w Jaworcu, 2014.
15. Jaworzec, chata bojkowska - rekonstrukcja, 2014.

16. Jaworzec, rekonstrukcja chaty bojkowskiej, 2014.
17. Cokół pod krzyż pańszczyźniany i stary krzyż, 2012.
18. Jaworzec, tablica ścieżki "Bieszczady Odnalezione", 2012.

19. Wetlina w Jaworcu, 2014.
20. Schronisko PTTK Jaworzec, 2012.
21. Schronisko PTTK Jaworzec, 2012.

Praktyczne

Kamera w Czaszynie

Schroniska
Schroniska PTSM
Bazy namiotowe i chatki
Harcerskie bazy i hoteliki
Noclegi

Mapa Bieszczady - wersja online
Mapy Bieszczadów - recenzje
Mapy wycinkowe - recenzje
Przewodniki
Ciekawe wydawnictwa

Szlaki turystyczne - opisy
Szlaki turystyczne - wykaz
Czasy przejść
Ścieżki przyrodnicze - wykaz
Regulamin BdPN
Punkty kasowe BdPN

Bieszczadzka Kolejka Leśna
Jazdy konne
Rejsy po Zalewie Solińskim
Wyciągi narciarskie
Muzea
Informacja turystyczna
Przewodnicy
Przewoźnicy (Bus)
Przejścia graniczne
Traperska przygoda - tabory

Warto wiedzieć

Z psem w Bieszczady
Zagroda pokazowa żubrów
Wędkarskie eldorado na Sanie
Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady
Karpackie niebo
Sery w Bieszczadach
Wypał węgla drzewnego
Jaskinie
Snowgliding w Bieszczadach
Bieszczadzkie szybowiska
Bieszcz. Centrum Nordic Walking

Trochę historii
Podział (granice) Bieszczadów
Losy bieszczadzkiej ludności
Różne plany rozwoju Bieszczadów
Na wyniosłych połoninach BdPN
Nie tylko Wysokie
Sieć wodna
Geocaching

Fauna Bieszczadów
Flora Bieszczadów

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Ukraińska Powstańcza Armia
Karol Wojtyła w Bieszczadach
Bieszczady pół wieku temu
Bieszczady w filmie

Polowanie w Bieszczadach

Reportaże

Rozmaitości bieszczadzkie

Wyprawy piesze

Tarnica z Wołosatego
Halicz z Wołosatego
Bukowe Berdo z Mucznego
Krzemień
Szeroki Wierch
Połonina Caryńska
Połonina Wetlińska
Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne
Cisna - Jasło - Smerek (wieś)
Przysłup - Jasło
Suche Rzeki - Smerek
Dwernik-Kamień
Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina
Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej
Ścieżka "Berehy Górne"
Chryszczata z Komańczy
Chryszczata z Jeziorka Bobrowego
Szlak Huczwice - Chryszczata
Wołosań z Żubraczego
Jaworne - Kołonice - Jabłonki
Krąglica
Hyrlata
Szlak graniczny Łupków - Balnica
Przełęcz nad Roztokami - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło
Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk
Łopiennik
Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa)
Opołonek i Kińczyk Bukowski
Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach
Przysłup Caryński z Bereżek
Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Brenzberg - ścieżka
Krutyjówka - ścieżka
Tworylne i Krywe z Rajskiego
Terka - Studenne
Otaczarnia w Bukowcu
Rajskie - Studenne (most)
Przysłup - Krywe
Korbania z Bukowca
Korbania z Łopienki i Tyskowej
Suliła
Wola Michowa - Balnica szl. żółtym
Z Balnicy do Osadnego
Do Solinki z Żubraczego
Zwierzyń - Myczków
Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy
Lasumiła - najgrubsza jodła
Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki
Stare Procisne, ścieżka
Dwernik - Procisne, ścieżka
Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec
Kopalnia ropy Polana - Ostre
Holica z Ustianowej - ścieżka
Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza
Huczwice - ścieżka geologiczna
Komańcza - ścieżka dydaktyczna
Jawornik - ścieżka
Gminny szlak Baligród
Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza
Po ekomuzeum w krainie bobrów
Dolina Potoku Zwór

Warto zobaczyć

Wodospady i kaskady
Jeziorka Duszatyńskie
Jeziorko Bobrowe
Sine Wiry
"Gołoborze" i dolina Rabskiego
Rezerwat "Przełom Osławy"
Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku"
Torfowisko "Tarnawa"
Torfowisko "Wołosate"
Jaskinie w Nasicznem
Grota w Rosolinie
Rezerwat "Hulskie"
Młyn w Hulskiem
Pichurów - punkt widokowy
Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy
Przełęcz Żebrak
Zagroda pokazowa żubrów
Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach
Kamień leski
Koziniec kamieniołom
Skałki Myczkowieckie
Kolejowy Smolnik
Ogród biblijny w Myczkowcach
Miniatury cerkwi Myczkowce
Entomo-zieleniec Myczkowce
MBL Sanok - skansen w Sanoku
Park miejski w Sanoku
Zielony domek w Ustrzykach G.
Muzeum Historii Bieszczad
Klasztor w Zagórzu
Droga krzyżowa w Zagórzu
Sanktuarium w Jasieniu
Ekomuzeum Hołe
Pomnik Tołhaja
Most podwieszany w Dwerniczku
XIX-wieczny most kolejki
Radoszyckie źródełko
- legenda o radoszyckim źródełku
Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki
Góry Słonne
Rezerwat Sobień
Rezerwat "Polanki"
Góry Słonne - pkt. widokowy

Ski-tour

Hyrlata (1103 m) zimą
Matragona (990 m) zimą
Osina (963m n.p.m.)
Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik

Rowerem

Trasy rowerowe

Samochodem

Trasy samochodowe
Stan dróg w Bieszczadach
Parkingi

Słowacja i Ukraina

Zalew Starina (Słowacja)

Projekt Rozłucz
Jasienica Zamkowa
Stara Sól
Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005
Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006


Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy
zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk,
jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies
znajdują się w naszej Polityce prywatności

© Twoje Bieszczady 2001-2024