» Dawne wsie | Beniowa

Beniowa

Beniowa - nazwa wsi wywodzi się od imienia Bień, Beń (Benedykt). Dokument wydany w 1537 roku jako przywilej lokacyjny Tarnawy Wyżnej i Niżnej wymienia teren o nazwie Beniowe pole.

Beniowa, krzyż przydrożny z 1888 r.
foto: P. Szechyński

Wieś została lokowana na prawie wołoskim prawdopodobnie przez żonę Piotra Kmity, Barbarę z Herburtów około połowy XVI wieku. Datą która jest najbliższą prawdy są lata 1549 - 1565. Wynika to z regestru podatkowego sporządzonego w 1589r. Wieś w tym czasie była już opodatkowana, czyli minął okres 24-letniej wolnizny co świadczy że wieś musiała istnieć przed rokiem 1565.

W czasie wojen szwedzkich w 1709 roku Beniowa została doszczętnie spalona. Zwolniona przez kilka lat z podatków szybko się odbudowała. Wieś była świadkiem marszu oddziałów rosyjskich, które maszerowały aby stłumić powstanie na Węgrzech w 1849 roku, czy też walk podczas I wojny światowej.

Beniowa, stara lipa.
foto: P. Szechyński

W I połowie XIX wieku funkcjonowała w Beniowej potasznia, którą zlikwidowano po roku 1880 oraz huta żelaza. Ponadto istniały tu młyny wodne oraz tartaki - wodne i parowy, ujęcie wody oraz szutrownia. Funkcjonowanie jednokołowego młyna w Beniowej odnotowano po raz pierwszy w roku 1589, powstał on przypuszczalnie tuż po założeniu wsi. W latach czterdziestych XVII wieku młyn został zniszczony i ponownie uruchomiony. W roku 1709 został wraz z całą wsią spalony przez Szwedów. W II połowie XVIII wieku, po odbudowaniu wsi, istniały tu już dwa młyny; pierwszy w północnej części wsi zwanej Słowiany, natomiast drugi w przysiółku Holinata (Krywula) - przy granicy z Siankami. Obok młyna w Holinacie powstał tartak wodny, zaś kolejny w sąsiedztwie dworskiego folwarku. Źródła podają iż każdy z nich był wyposażony w jedną gatrę i jedną piłę, które przecierały ok. 640 kubików (metrów sześciennych) drewna iglastego z których uzyskiwano ok. 400 kubików desek. Tartaki były własnością Wiktora Kaweckiego a dzierżawił je od niego przedsiębiorca drzewny Leib Gleicher.

W latach 1887-1890 młynarstwem w Beniowej zajmował się Michał Diakuńczak, natomiast w okresie międzywojennym J. Bałko. Lokalizacja i parametry młynów oraz tartaków beniowskich przedstawiają się następująco:

• Młyn w przysiółku Słowiany - na prawym brzegu Sanu, 200 metrów powyżej ujścia potoku Hradowiec; w sąsiedztwie słupa granicznego nr 266. Przekopano tutaj młynówkę o długości ok. 120m. Poniżej jej wlotu istniała tama oraz niewielki zbiornik wodny
• Młyn i tartak wodny w sąsiedztwie folwarku dworskiego - powstały w I połowie XIXw, na lewym brzegu Sanu, ok. 400 metrów od cmentarza w kierunku południowo-wschodnim, w okolicy słupa granicznego 263. Był to obszar dawnego folwarku. Po cięciwie zakola Sanu przekopano młynówkę długości ok.150m. Tartak zlokalizowany był u wylotu młynówki. Wody Sanu spiętrzono drewnianą tamą długości ok.50m - w wyniku czego powstał zbiornik retencyjny o powierzchni pok. 9100m kwadratowych. 5 metrów poniżej tamy znajdował się znajdował się budynek - przypuszczalnie młyn
• Młyn i tartak w przysiółku Holinata - zlokalizowany na prawym brzegu Sanu, ok. 290 metrów poniżej ujścia potoku Negrylów. Powstał nad prawym dopływem Sanu, doprowadzono do niego młynówkę długości ok. 260m. Z powodu niewystarczającej ilości wody zarzucono po pewnym czasie zaoparywanie młyna wodą z potoku i przypuszczalnie spiętrzono San tamą zbudowaną ok. 250m poniżej ujścia Negrylowa w wyniku czego powstał 600 metrowy zbiornik (m2). Po pewnym czasie również i to rozwiązanie okazał się niewystarczające. Początkiem XIX wieku młyn rozebrano a młynówkę zlikwidowano budując w sąsiedztwie nowy młyn oraz tartak.
• Szutrownia - wykazana w roku 1906 jako własność Nusima Neumana. Uważa się że szurowania powstała w wyniku dużego zapotrzebowania na żwir a było to związane z budową linii kolejowej. Żwir był prawdopodobnie pobierany z Sanu przy granicy z Siankami. Lokalizacja nieznana.

W 1892 roku urodził się w Beniowej Jurij Diakuńczak, który w 1918 roku był jednym z organizatorów Brygady Bojkowskiej UHA (Ukraińskiej Halickiej Armii). Brygada ta walczyła w wojnie polsko-ukraińskiej, a jej dowództwo mieściło się w Lutowiskach. W okresie międzywojennym istniały we wsi posterunek policji i straży granicznej.

Tablica na cmentarzu w Beniowej z historią cerkwi i miejscowości.
foto: Zbyszek

W latach trzydziestych wyznakowano szlak niebieski z Sianek przez Beniową na Kińczyk Bukowski, gdzie łączył się z głównym szlakiem beskidzkim koloru czerwonego. Po 1939 roku, wieś znalazła się pod okupacją niemiecką. Po drugiej wojnie światowej 2.VI.1946r. polskie wojsko w ciągu godziny wysiedliło mieszkańców na punkt zborny w Tarnawie. Zostali oni wysiedleni w rejon Stryja. Inna wersja mówi że mieszkańcy nie chcieli wyjeżdżać i korzystając z nieuwagi żołnierzy zaczęli uciekać za San. Faktem jest że część mieszkańców schowała się za Sanem i tam już zostali. Z biegiem czasu uzyskali możliwość zamieszkania w przysiółkach Beniowej po Ukraińskiej stronie Sanu. Jednym z pierwszych był Petro Cekot. Obecnie w Beniowej po stronie polskiej nie ma zabudowań, zostały w latach 1946-1947 w całości spalone, dziś stoi tu jedynie drewniana "bacówka" - pamiątka po prowadzonych na tym terenie wypasach.

Beniowa, stara studnia.
foto: M. Piela

Cerkiew w Beniowej, drewniana, zbudowana w roku 1909 w ukraińskim stylu narodowym, była bliźniaczo podobno do istniejącej do dziś cerkwi w Bystrem. Podobnie jak poprzednie przyjeła wezwanie św. Michała Archanioła. Pierwsza wzmianka o uposażeniu cerkwi pochodzi z roku 1589. Kolejną zbudowano tu w roku 1779 a konsekrowano w 1783. Była to filialna cerkiew greckokatolicka, zbudowana w stylu bojkowskim. Rozebrano ją dopiero w roku 1926 lub 1927 a więc blisko 20 lat po wybudowaniu nowej świątyni. Cerkiew z roku 1909 powstała dzięki staraniom księdza Aleksego Chteja, parafian oraz pomocy firmy Rubinstein&Former. Cerkiew uległa uszkodzeniu w czasie działań wojennych I wojny światowej, wyremontowano ją w roku 1919 staraniem księdza Tymczuka. 2 kwietnia 1946 roku został splądrowana przez LWP - był to dzien wysiedleń mieszkańców. Wiosną 1947 roku spalono ją wraz z całą zabudową wsi.

Beniowa, stara lipa.
foto: P. Szechyński

Obecnie można zwiedzić część cmentarza z widoczną podmurówką cerkwi, kamienną płytę na której jest widoczna ryba (prawdopodobnie podstawa chrzcielnicy, jedyna jaką odnaleziono w rejonie Bieszczadów) oraz krzyże ze zwieńczeń cerkwi.

Więcej na temat cmentarza: cmentarz i miejsce po cerkwi w Beniowej

Przy drodze do Bukowca stoi żeliwny krzyż przydrożny. Miejscowa tradycja wiąże z Beniową legendarnego zbójnika karpackiego Ołeksy Dobosza, który w Beniowej miał ukryć swój poświęcony nóż. Natomiast po stronie ukraińskiej jest 15 gospodarstw i przystanek kolejowy Beniowa. Jeszcze w połowie lat 90.XX w. mieszkał w Beniowej pan Lapaj który pracował w schronisku PTN z Przemyśla w Siankach i był źrodłem ciekawych informacji o dolinie Górnego Sanu.

Do Beniowej można dojść znakowaną ścieżką z Bukowca. Ścieżka kończy się przy umownych źródłach Sanu. Biegnie tędy również ścieżka rowerowa z Bukowca, która przy cmentarzu skręca w prawo i dochodzi do stokówki, skąd wraca do Bukowca.

opracowanie oraz zdjęcia: Z. Jantoń, P. Szechyński

Zobacz także:

Ścieżka Bukowiec - źródła Sanu
Więcej zdjęć z Doliny Górnego Sanu

Literatura:

1. Bieszczady Słownik Historyczno-Krajoznawczy cz.I Gmina Lutowiska, UG - Warszawa 1995.
2. Krygowski W., "Bieszczady i Pogórze".
3. Augustyn M., "Antropogeniczne zmiany środowiska wodnego w Bieszczadach do 1951r.", Bieszczad nr 13, Ustrzyki Dolne 2007.
4. Mapa "Bieszczady Wysokie", wyd. Ruthenus.
5. Informacje własne.

Beniowa.
foto: P. Szechyński

Beniowa, bobrowe rozlewisko.
foto: P. Szechyński

Beniowa, obecnie po obu stronach wsi są bobrowe rozlewiska.
foto: P. Szechyński

Beniowa, obecnie po obu stronach wsi są bobrowe rozlewiska. W tle cerkwisko i cmentarz.
foto: P. Szechyński

Beniowa, krzyż przydrożny Iwana Bat'ka z roku 1888 po remoncie przeprowadzonym przez Stowarzyszenie "Magurycz", październik 2013.
foto: M. Piela

Beniowa, torowisko dawnej kolejki, październik 2013.
foto: M. Piela

Beniowa, lipa w pobliżu cerkwiska i cmentarza, październik 2013.
foto: M. Piela

Beniowa, widok na stronę ukraińską gdzie biegnie linia kolejowa, październik 2013.
foto: M. Piela

Beniowa, cerkiewne krzyże i podstawa chcielnicy po remoncie, który przeprowadziło Stowarzyszenie "Magurycz", październik 2013.
foto: M. Piela

Kilka zdjęć z Beniowej, rok 2005:

Na zdjęciach od lewej: drogowskaz w dolinie Sanu, krzyż przydrożny z 1888r fundacji Iwana Batko, kamienna podstawa chrzcielnicy, krzyże z cerkwi w Beniowej, nagrobek z kwiatem odrestaurowany w 1990 roku (znów zdewastowany), resztki podmurówki cerkwi w Beniowej.