» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Orelcu

Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia św. Anny w Orelcu, następnie kościół rzymskokatolicki pw. św. Józefa

Drewniana cerkiew w Orelcu znajduje się na niewielkim wzgórzu w centrum wsi, otoczona drzewami z pomnikowym ok. 300 letnim dębem. Świątynia datowana jest na rok 1740 (wg innych źródeł 1759), tradycja głosi, iż wcześniej pełniła funcję kościoła w pobliskich Uhercach, skąd po wybudowaniu tam nowego, murowanego kościoła została przeniesiona. Była odnawiana w roku 1933, natomiast od 1947 do 1969 nieużytkowana.

Cerkiew w Orelcu zimą 2011
foto: P. Szechyński

Informację o dacie budowy podaje dokument wizytacji cerkwi we wsi Orelec w dobrach Wielmożnej Salomei Jordanowej z Niesiołowskich, Diecezji Przemyskiej, Cyrkułu Sanockiego, dekanatu Liskiego z dnia 25 czerwca 1807r., spisany przez Imć księdza Teodora Laureckiego, głównego szkół cyrkułu sanockiego katechety dekanatu Liskiego i Olchowieckiego, administratora w Orelcu. Poniżej treść tego dokumentu:

[...] "Cerkiew ta jest wybudowana około roku 1740 z jodłowego drzewa na takich tramach, bez podmurowania o jednej kopule formą kościoła. Podsiebitka i podłoga z tarcic, długości 15, szerokości 10, wysokości 15 łokci. Zamyka się drzwiami jodłowemi na hakach żelaznych, zawiasach i zamkiem, grzeciążem do zamykania opatrzonemi, w niej okien pięć bez krat, na prawem boku jest zakrystia z drzwiami jodłowemi na zawiasach żelaznych, wrzeciaż do zamykania w tej, okienek dwie małych także bez krat. Przed cerkwią oddzielnie stoi dzwonnica, w której na dole jest spichlerz gromadzki, a na górze dzwony, cała gontami obita. Koło cerkwi jest cmentarz płotem ogrodzony, drzewami wysokiemi obsadzony, na którym też się i umarłych ciała chowają. Jest w stanie średnim ta cerkiew, w dachu zdezelowana, potrzebuje reperacji. Obowiązują się Państwo i Gromada reparować i nadal utrzymywać.

Cerkiew w Orelcu
foto: P. Szechyński

W tej cerkwi jest wielki ołtarz przyzwoity z obrazami Św. Anny na mensie murowanej, na którym też tabernaculum znajduje się. Na boku jest ołtarz mniejszy z obrazem Zbawiciela, ołtarz Św. Mikołaja i Najświętszej Panny. Te wszystkie ołtarze ozdobione są przyzwoicie obrazami, świecami, antymisami i krzyżami. Konsekruje się też i w tej cerkwi Najświętszy Sakrament w puszce cynowej. Sumpelex, kielich srebrny z patiną, wewnątrz pozłocone wierszek srebrny pozłocony, puszka cynowa, łyżeczka cynowa, gwiazda cynowa, kielich cynowy profanowany, krzyż cynowy, krucyfiksów 3, lichtarzów 6, krzyż procesjonalny, obrazów czyli chorągwi dwie, ławek dwie, krzyż rżnięty 1.

Krzyż obok dzwonnicy w Orelcu, 2011
foto: P. Szechyński

Aparaty, czerwony kalawajkowy materialny na popielatym dnie z kwiatkami, z gałązkami, kamplotowy czerwony poszerzany ze wszystkimi rekwizytami, 2 narakwice osobne, alb 2, numerałów 3, pasków 3, obrusów 9, antymisów 2, dzwonków ołtarzowych 4, a większych 3. Ksiąg, mszał, służebnik, ewangelia pisana, apostoł drukowany, trebnik drukowany.

Cerkiew ta ma tytuł Świątynia Anny. Dusz ma 200 zdolnych i niezdolnych 54, przyłączona jest jako filia Uherec 1/4 mili odległych. Nie ma żadnej przeszkody. Ekspensa cerkiewne dwór, ksiądz i gromada opatruje.

Cerkiew w Orelcu, 2011
foto: P. Szechyński

Budynki parochialne były własne antecessora parocha ks. Jana Paszkiewicza, ale te już gromada i dominium spłacili właścicielowi i paroch je używa. Jest izba, komora, piekarnia, spiżarka pod jednym dachem. Stodoła, boisko, dwie stajni. Ta plebania to jest grunta i budynki puszczone są od księdza parocha w possesję Wiel. Imć Panu Ignacemu Jordanowi na rok jeden podlug pisemnego kontraktu z dnia 24 marca 1806. Budynki w stanie mizernym i reparacji potrzebują i obiecują utrzymywać i reparować.

Dzwonnica w Orelcu latem 2018
foto: P. Szechyński

Cerkiew ta ma jako posag gruntu dwie ćwierci to jest na dni 5, jak w... (wydarte są dwa słowa) miejscu jednym ciągiem wzdłuż od granicy Myczkowieckiej ku południowi bez wszelkiej przerwy aż do granicy Stefkowskiej ku północy, a wszerz od miedzy Waśka Dołżyckiego ku wschodowi aż do miedzy Andrzeja Seledzin, ku zachodowi ze wszystkiem co na tem gruncie znajduje się, krzaki, chaszcze, las. Wysiać można korcy 18.

Służebności: Daje każdy z trzydniowego grontu to jest 2 i 1/2 roli po 3 faski owsa królewskiego na garncy 8 wiejskich trzydniówek podług zeznania parochian 30 i jeden dzień, więc razem korcy 22 i 3/4 owsa.

Chleba każdy z trzydniówki po dwa bochenki gospodarskiego więc razem bochenków 60 i 1/2. Drew furę jedną każdy z trzydniówki co rok kładzie parochowi, więc razem fur 30. Co się tyczy wolności prawnych ks. paroch nie używa, gdyż tu nie mieszka, a possesorem plebanii sam dziedzic tej wsi jest. Parochianie tutejsi do Uherce do cerkwi nie chodzą dla przeszkód, które się wydarzać zwykły, ale ich nie wyszczególnili parochianie, przeciw parochowi nic nie mają wnieść, a paroch użala się na parochian, że co się tyczy chodzenia na nabożeństwa wielu jest nieposłusznych. Diakowi na utrzymanie jego nie chcą się przykładać. Baba jest do odbierania dzieci, ale nie aprobowana. Żyd w arendzie. Kscianie u Żydów służą. Warty przy cerkwi nie ma bo przy dworze jest.

Dzwonnica w Orelcu zimą 2011
foto: P. Szechyński

Tak się wszystko ma dla lepszej wiary, wagi i waloru rękami własnemi podpisani dnia 27 Junij 1807 roku: Mikołaj Sumec - wójt prawny, Andrej Siledec - przysiężny, Kuba Brzezowski - przysiężny, Jaśko Hawryluk - z Gromady, Paszko Sumec - z Gromady." [...]

Przytoczony dokument z wizytacji cerkwi dostarcza wielu cennych informacji o wsi w pierwszych latach XIX wieku. Nie potwierdza jednak ustnego przekazu, jakoby budynek cerkwi Św. Anny był wcześniej kościołem w Uhercach i został tutaj przeniesiony ok. 1757 r. po ufundowaniu przez właścicieli stojącego tam do dziś kościoła barokowego, otoczonego murem obronnym. Niemniej jest cennym zabytkiem przeszłości i liczy już ok. 260 lat.

Liczba wiernych obrządku greckokatolickiego: 1890r. - 310, 1918r. - 242, 1938r. - 321.

Po wysiedleniach 1947r. cerkiew stała długo opuszczona i służyła jako magazyn szyszek dla leśnictwa. Wtedy zniknęły ikony. Część z nich znajduje się w zbiorach sanockiego MBL. W latach sześćdziesiątych za ks. Karola Bugielskiego przejęta została przez rzymskokatolicką parafię Uherce i była jej kościółkiem filialnym. Uratowało to obiekt przed ruiną i dalszym niszczeniem. W 1975r. po utworzeniu parafii Bóbrka przejętej przez oo. Pallotynów wszedł do niej również Orelec z kościółkiem p.w. św. Józefa. W roku 1963 był w cerkwi jeszcze ołtarz główny, dwa ołtarze boczne i ikonostas.

Podczas remontu w 1985r. - już za oo. Pallotynów - miejscowi chłopi obcięli jej okalający daszek typu soboty i zeszpecili zewnętrzną sylwetkę obiektu. We wnętrzu wycięto też oddzielającą prezbiterium od nawy drewnianą belkę tęczową. Do niedawna cerkiewka pełniła funkcję kościoła filialnego p.w. św. Józefa parafii rzymskokatolickiej Bóbrka, administrowanej przez oo. Pallotynów.

Obok cerkwi, na jej osi, stoi drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowej, na planie kwadratu. Kryta jest dachem namiotowym. Pierwotnie obita była gontem. Dzwony znajdowały się w jej górnej części, natomiast w dolnej spichlerz gromadzki.

W roku 2003 w pobliżu rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, który obecnie jest ukończony. Konsekracja odbyła się 27.10.2009r.

Większe zdjęcia: cerkiew w Orelcu - galeria zdjęć

Literatura:

1. Orelec, cerkiew w Orelcu - opracowania Stanisława Orłowskiego.
2. "Cerkwie w Bieszczadach", Stanisław Kryciński, Warszawa 1991.
3. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
4. Księgi metrykalne rzymskokatolickiej parafii Uherce z lat 1784-1945.

Cerkiew w Orelcu latem 2018
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Orelcu latem 2018
foto: P. Szechyński

Cerkiew w Orelcu latem 2018
foto: P. Szechyński