» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Szczawnem

Cerkiew prawosławna (d. greckokatolicka) w Szczawnem

Cerkiew greckokatolicka (ob. prawosławna) w Szczawnem wzniesiona została w latach 1888-1889 przez cieślę Hojsana z Płonnej. Konsekrowana pw. Zaśnięcia Bogurodzicy (Matki Bożej). Świątynia ulokowana na wzgórzu, ok. 150m od szosy Szczawne - Rzepedź, nieopodal przejazdu kolejowego. Charakterystyczne dachy koloru zielonego widoczne są już z daleka - jeśli jedziemy od strony Rzepedzi.

Cerkiew w Szczawnem
foto: P. Szechyński

Obiekt reprezentuje typ północno-wschodni cerkwi łemkowskiej w wariancie wieżowym. W pobliżu cerkwie tego typu spotkać można jeszcze m.in. w Radoszycach oraz Wisłoku Wielkim.

W 1925 roku polichromię figuralną wykonało kijowskie Towarzystwo "Widrodżenia" rękami artystów: Pawła Zaporożskiego, Borysa Palin Pejła, Mikołaja Prasnyckiego, Jurko Krycha i Semena Ostapczuka - nazwiska te zostały uwiecznione w przedsionku.

Parafia greckokatolicka w Szczawnem przed wojną należała do diecezji przemyskiej, dekanatu jasielskiego i obejmowała również drewnianą cerkiew w pobliskim Kulasznem (obecnie nieistnieje). Następnie przeszła do dekanatu łupkowskiego.

Cmentarz przy cerkwi. Grób Maksymiliana i Celestyny Groblewskich
foto: P. Szechyński

Po II wojnie cerkiew stała opuszczona. Końcem lat 50 sprzedano ją w prywatne ręce celem rozbiórki, do której nie doszło. W 1962 roku powstała tu filia parafii prawosławnej w Morochowie. W 1968 r. dokonano naprawy dachu cerkwi a w latach 90 m.in. wymieniono podmurówkę. Cerkiew do dziś nie posiada elektryczności.

Jest to świątynia drewniana, orientowana, trójdzielna, z pomieszczeniami o jednakowej wysokości, poszczególne części na planie zbliżonym do kwadratu, osadzona na kamiennej podmurówce, szalowana pionowo deskami. Nawa szersza od pozostałych części, od zachodu znajduje się babiniec z krótkim przedsionkiem, szerokością równy sanktuarium. Okna prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym, w nawie potrójne.

Szczawne, cerkiew latem
foto: P. Szechyński

Szczawne, wnętrze cerkwi, fragmenty polichromii
foto: Mirek Piela

Prezbiterium zamknięte trójbocznie, zakrystia od południa. Nad zachodnią częścią babińca znajduje się wieża o konstrukcji słupowo-ramowej i prostych ścianach. W nawie strop z fasetą, natomiast w pozostałych pomieszczeniach sufity. Sanktuarium wydzielone ikonostasem. W babińcu znajduje się nadwieszony chór muzyczny z wybrzuszonym parapetem o pełnej balustradzie. Na ścianach, sufitach i balustradzie chóru polichromia figuralna i ornamentalno-roślinna.

Dzwonnica z 1889 roku
foto: P. Szechyński

Na zewnątrz gzyms dwustrefowy (podokapowy i nadokienny). Dach o wspólnej kalenicy, dwuspadowy, którego połacie ujmują po bokach wieżę, od wschodu wielopołaciowy, od frontu przyczółek, ogzymsowany. Hełm wieży namiotowy z sześcioboczną latarnią pozorną. Nad nawą wieżyczka kopulasta, nad prezbiterium baniasta z pozornymi latarniami - obie ośmioboczne, nad babińcem czworoboczna, nakryta dachem namiotowym, natomiast zakrystia kryta dachem trójspadowym.

Liczba wiernych:

• 1890r. - 712,
• 1918r. - 1080,
• 1938r. - 848.

Cerkiew w Szczawnem latem
foto: P. Szechyński

Słownik geograficzny z roku 1880 odnotowuje ogółem w Szczawnem 627 grekokatolików, 33 katolików rzymskich oraz 31 Żydów narodowości polskiej. Uposażenie proboszcza parafii greckokatolickiej wynosiło wówczas: 89 roli i 6 mórg łąk. Z powodu biednej gleby (sic), proboszcz pobierał dodatek w wysokości 128 złotych rocznie.

Dzwonnica drewniana, oszalowana, konstrukcji słupowej z roku budowy cerkwi, remontowana w 1973, ulokowana na osi cerkwi. Trzykondygnacyjna, poszczególne kondygnacje oddzielone daszkami okapowymi, kryta blachą na dachu kalenicowym, zwieńczona hełmem.

Obok obecny cmentarz parafialny. Przy południowej ścianie babińca dwa nagrobki starego cmentarza cerkiewnego: Honoraty Pietrownej Lewickiej (1830 - 1882) oraz Sergieja Kałużniackiego (1891 - 1894). Przed wejściem do cerkwi znajduje się kamienna płyta-głaz z widoczną datą: 1889. Wg miejscowych przekazów pod nim znajduje się inna data, która ma wskazywać na rok budowy poprzedniej świątyni w tym miejscu.

Więcej zdjęć:

cmentarz w Szczawnem - zdjęcia
cerkiew w Szczawnem - zdjęcia

opracowanie/foto: P. Szechyński

Literatura:

1. Kryciński S, Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków 1995.
2. Brykowski R, Drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Wrocław 1986.
3. M. i A. Michniewscy, M. Duda: Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, Pruszków 2003.
4. Katalog zabytków sztuki - województwo krośnieńskie; pod redakcją Ewy Śnieżyńskiej-Stolotowej i Franciszka Stolota. Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Warszawa 1982.
5. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Cerkiew w Szczawnem
foto: P. Szechyński

Dawny cmentarz cerkiewny, dwa zachowane nagrobki: H. Lewickiej i S. Kałużniackiego
foto: P. Szechyński

Szczawne, cmentarz parafialny. Grób Anastazji (zm.1908) i Franciszka (zm.1908) Radziejowskich oraz Józefy Dudziakówny (1888-1909)
foto: P. Szechyński