» Cmentarze i cerkwiska | Cmentarz Górzanka

Cmentarz w Górzance

Górzanka to wieś usytuowana w dolinie potoku Wołkowyjka koło Wołkowyi. Jej nazwa zmieniała się na przestrzeni wieków: "Volkovyka Parva", "Wilkowylka", "Gorzanka", by ostatecznie przybrać formę "Górzanka". Podobnie jak inne bieszczadzkie osady, także i Górzankę lokowali na prawie wołoskim Balowie z Hoczwi. Pierwsza wzmianka na temat Górzanki pochodzi z 1480 roku, wówczas figurowała ona w pismiennictwie pod nazwą "Wołkowyja Mała" ("Volkovyka Parva"). Czterdzieści lat później, a dokładniej od 1523 roku w aktach występuje pod nazwą Górzanka.

Przypuszcza się, iż około 1598 roku był tu dwór i folwark. Wskazują na to zapiski o kniaziu z Gorzanki. Wiek XVI to okres rozwoju wsi. Wówczas powstał młyn i urząd sołtysa. Zgodnie z danymi zawartymi w rejestrze poborowym podziału włości z 1640 roku wsią Górzanka władał Stefan Bal.

W późniejszym okresie wieś straciła na znaczeniu. Nie wykluczone, że głównymi przyczynami takiego stanu rzeczy były najazdy tatarskie i klęski morowego powietrza. W spisie powszechnym z 1921 roku na terenie wsi odnotowano 62 domy i 370 mieszkańców, w tym: 290 grekokatolików, 65 wyznawców rzymskiego katolicyzmu oraz 15 Żydów. W wyniku akcji "Wisła" z terenu Górzanki wysiedlono Ukraińców.

Przejdźmy do współczesności...

Nad wsią góruje piękna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Paraskewii. Świątynia położona jest po prawej stronie szosy (patrząc na wieś od Wołkowyi) na stoku wzgórza, a zatem także w tamtych rejonach poszukiwać należy cmentarza. Zwłaszcza, że miejsca wiecznego spoczynku do końca XIX wieku niemal we wszystkich bieszczadzkich miejscowościach były ściśle związane ze świątynią.

Zarówno cerkiew, jak i cmentarz zlokalizowane są powyżej zabudowań (wysokość 500 m n.p.m., przy średnim położeniu zabudowy wsi na wysokości 470 m n.p.m.).

Położenie obiektów sakralnych w krajobrazie Górzanki przedstawia poniższa mapka:

Spójrzmy jeszcze na cmentarz z lotu ptaka i przeanalizujmy jego organizację przestrzenną:

Przypuszcza się, iż cmentarz został założony zaraz po wybudowaniu świątyni, a więc w latach 40. XIX wieku.

Pierwotnie cmentarz niczym pierścień otaczał drewnianą cerkiew. Wraz z rozwojem wsi, wzrostem liczby mieszkańców przestrzeń grzebalna zaczęła się zapełniać i konieczne było powiększenie cmentarza. Jak wywnioskować można z zamieszczonego powyżej zdjęcia cmentarz rozszerzono w kierunku północnym.

Mimo niemal dwukrotnego powiększenia górzańskiego cmentarzyka nadal to właśnie świątynia jest jego dominantą. Więcej: cerkiew w Górzance

Cerkiew w Górzance
foto: A. Długozima

Na cmentarz prowadzą dwa wejścia:

foto: A. Długozima

To pierwsze znajduje się bliżej głównej drogi przecinającej wieś i skierowane jest wprost na cerkiewne drzwi, prowadzi do starszej części cmentarza. Natomiast to drugie, dużo szersze, wiedzie do części nowej.

Na uwagę zasługuje murowana dzwonnica parawanowa, trójarkadowa. Do czasów nam współczesnych zachowały się dwa spośród trzech dzwonów, na jednym z nich widnieje data: 1744 rok.

foto: A. Długozima

W latach późniejszych przed dzwonnicą pojawił się nowy nagrobek z inskrypcją:
Anna Wityk, z domu Rychanycz, 1897 - 1938
foto: P. Szechyński (2014)

Wyznawcy grekokatolicyzmu zostali wysiedleni z Górzanki tuż po II wojnie światowej i właśnie dlatego świątynię, a wraz z nią greckokatolicki cmentarz przekwalifikowano odpowiednio: na rzymskokatolicki kościół i cmentarz, na którym to zaczęto grzebać wyznawców rzymskiego katolicyzmu.

Według danych uzyskanych z Urzędu Gminy Solina cmentarz zajmuje powierzchnię 0,55 ha. Obiekt jest czynny, użytkowany, a jego stan zachowania oceniany jest jako dobry.

Warto zwrócić uwagę na fragment kamiennego muru. Dlaczego? Bowiem w Bieszczadach niewiele jest cmentarzy, gdzie kamień wykorzystywany jest jako budulec ogrodzenia (np. Rzepedź, Turzańsk, Radoszyce). Mur ten stanowi symboliczną granicę, oddziela starą część cmentarza, na której to chowano grekokatolików od części nowej, użytkowanej obecnie. Poza funkcją symboliczną i estetyczną pełni on zapewne rolę praktyczną, przeciwdziała osuwaniu się ziemi.

foto: A. Długozima

A zatem, to wokół cerkwi zlokalizowane są najstarsze nagrobki. Im dalej od cerkwi, im wyżej, tym nagrobki są nowsze. Tych starych zostało niewiele, uwieczniono je na poniższych zdjęciach. Z uwagi na mała liczbę nagrobków wnioskować można, że dominującą formą oznaczania miejsca pochówku były mogiły ziemne z żeliwnym krzyżem.

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

foto: A. Długozima

A to jeden z najciekawszych i bodajże najbardziej tajemniczych nagrobków na cmentarzu. Woda i wiatr, to dwa czynniki, które niestety działają na niekorzyść nagrobków. Procesy wietrzenia uniemożliwiają identyfikację zmarłych. I tak właśnie dzieje się w przypadku górzańskiego nagrobka. Odczytanie wyrytej w kamieniu inskrypcji jest niemożliwe:

foto: A. Długozima

Ten sam nagrobek w roku 2014
foto: P. Szechyński

Ten sam nagrobek w roku 2014
foto: P. Szechyński

Warto również zwrócić uwagę na zieleń cmentarną. W przypadku cmentarza w Górzance, jak najbardziej zasadne jest użycie terminu cmentarz - ogród umarłych. Cmentarz, zwłaszcza ta stara część tonie w zieleni. 300-letni dąb gdyby mógł mówić opowiedziałby nam z pewnością nie jedną historię o mieszkańcach wioski i ich losach.

foto: P. Szechyński (2014)

Poza dębami, teren cmentarza porastają także modrzewie, zimozielone tuje, świerki. Natomiast nad kamiennym murem została stworzona namiastka ogrodu - ogrodu pamięci, o tych którzy odeszli...

foto: A. Długozima

opracowanie: Ania Długozima

Literatura:

1. Kryciński S., Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków, 2005.
2. Michniewscy M. i A., Duda M., Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Pruszków, 2003.
3. Potocki A., Bieszczadzkie losy. Bojkowie i Żydzi, Rzeszów - Krosno 2000.
4. Bieszczady. Przewodnik, Pruszków 1999.
5. Skowroński M., Komski A., Skowrońska - Wydrzyńska A., Cerkwie bieszczadzkie, Nowy Sącz 2001.
6. Wykaz Zabytkowych Cmentarzy Gminy Solina.