...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...

Bieszczady


Terenwka w Bieszczadach

Bieszczady 4x4


Polecamy:

Gospodarstwo Aleksa
Werchowyna
Chata Smerek
Magiczne Bieszczady
Panorama Solina
Kolejowy Smolnik
Czadzie Sioło
4x4 w Bieszczadach


Cerkwie i cmentarze

Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane
Kapliczki w Bieszczadach
Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska
Ikonostas
O ikonie słów kilka
Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf)

Cmentarze żydowskie (kirkuty)
Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku
Cmentarze wojskowe w Komańczy
Cmentarz wojskowy w Lesku

Kościół w Woli Michowej
Kościół w Komańczy

Obelisk UPA

Miejscowości

Baligród i okolice
Bóbrka
Buk k.Terki
Bystre k.Czarnej
Cisna i okolice
Czarna i okolice
Daszówka
Duszatyn
Dwernik i Dwerniczek
Glinne
Jankowce
Kalnica k.Baligrodu
Komańcza i okolice
- Mogiła - legenda
- drewniany kościółek
- klasztor Nazaretanek
Lutowiska
Łupków
Mików
Muczne
Myczkowce
Nasiczne
Olszanica
Orelec
Prełuki
Rajskie
Roztoki Górne
Rzepedź
Sękowiec i okolice
Serednie Małe
Smolnik nad Osławą
Solinka
Solina i okolice
- bieszczadzkie zapory
- tajemnica zatoki
Stefkowa
Terka
Uherce Mineralne
Ustianowa
Ustrzyki Górne
Wetlina
Wola Matiaszowa
Wola Michowa
Wołosate
Zatwarnica
Zwierzyń

Dawne wsie

Balnica
Beniowa
Bereźnica Niżna
Bukowiec
Caryńskie
Choceń
Dydiowa
Dźwiniacz Górny
Hulskie
Huczwice
Jawornik
Jaworzec
Kamionki
Krywe
Łokieć
Łopienka
- rys historyczny Łopienki
- Chrystus Bieszczadzki
Łuh
Rabe k.Baligrodu
Rosolin
Ruskie
Sianki
Skorodne
Sokoliki
Sokołowa Wola
Studenne
Tarnawa Niżna i Wyżna
Tworylne
- Tworylczyk
Tyskowa
Zawój
Zubeńsko
Żurawin

» Miejscowości | Prełuki

Prełuki - wioska w dolinie Osławy

Prełuki są niewielką osadą leżącą w dolinie Osławy, przy dawnej trasie kolejki wąskotorowej. Obecnie odcinek kolejki Rzepedź - Smolnik jest wyłączony z ruchu. Z przystanku kolejki najpierw pozostała zdewastowana ruina, potem ją rozebrano a tory zarosły chwastami i trawą. Nieśmiało, co jakiś czas, wspomina się o przyróceniu tego odcinka do ruchu, jednak na dzień dzisiejszy daleka do tego droga - w zasadzie jest to nierealne.

Prełuki, okolice dawnej stacji kolejki Prełuki, okolice dawnej stacji kolejki, 2010
foto: P. Szechyński

Do Prełuk można dojść szlakiem czerwonym (GSB) z Komańczy, lub od strony przeciwnej, czyli z Cisnej, przez Chryszczatą i Duszatyn. Również z Komańczy można dojść lub dojechać drogą - w Komańczy w dół za kościołem, przez most na Osławicy i dalej już prosto po górę, będzie drogowskaz na Duszatyn. Droga Komańcza - Prełuki i dalej do Duszatyna jest drogą leśną dopuszczoną do użytku publicznego, zatem samochodem można jechać spokojnie (wyremontowana w roku 2017). Drogą można dostać się tu również z Rzepedzi, biegnie ona od dawnej stacji początkowej kolejki (2 brody), jednak ta jest objęta zakazem ruchu (droga leśna - wewnątrzzakładowa), zatem legalnie tylko rowerem lub pieszo.

Osława w Prełukach Osława w Prełukach, 2010
foto: P. Szechyński

Nazwa osady pochodzi od staropolskiego słowa "Przełęk", co oznacza pole orne, niwę. Początki miejscowości sięgają conajmniej 1557 roku (wtedy znana była pod nazwą Przełęki) kiedy to została założona na prawie wołoskim.

Słownik geograficzny z roku 1880 tak opisuje ówczesny stan Prełuk: "wieś, powiat sanocki, w okolicy górskiej, 453mt n.p.m., nad potokiem Osławą. Cerkiew i część chat leży na lewym a reszta na prawym brzegu rzeki. Obszar wsi stanowią lasy na wzgórzach. Na południowy-wschód od wsi szczyt Prełuki (779mt n.p.m.). To wzgórze leśne znajduje się na prawym brzegu Osławy, między potokiem Olchowatym (od południa) a Kołodzialnym (od północy). Las po stronie południowej zwie się Niwą Turzańską. Na wzniesieniu miejsce znaku triangulacyjnego.

Prełuki - dawny cmentarz łemkowski Dawny cmentarz greckokatolicki, 2010
foto: P. Szechyński

Z wyżyn okalajacych wieś, spływa do Osławy kilka potoków. Największe z nich są na prawym brzegu i zwą się Trawny i Kołodaczny. Wieś graniczy na północy z Turzańskiem, na południu z Duszatynem, na wschód z Kamionkami a na zachód z Komańczą. Gleba nieurodzajna, owsiana. Prełuki mają 46 domów i 316 mieszkańców wyznania greckokatolickiego; Rusinów. Cerkiew parafialna należy do dekanatu jaśliskiego a parafia obejmuje Duszatyn i Piekarki. Uposażenie parocha wynosi 16 mórg roli i 129 złr. dodatku do kongruy. Według Siarczyńskiego (rps. bibl. Ossol. No 1826) było tu źródło słone, które z rozkazu rządu austriackiego zasypano. Istniało tu wójtostwo, które należało do starostwa mrzygłodzkiego (Mrzygłód)."

Miejsce po cerkwi - Prełuki Miejsce po cerkwi greckokatolickiej, krzyż ze zwieńczenia, 2010
foto: P. Szechyński

W czasach pierwszej wojny światowej w rejonie Prełuk toczono krwawe boje o pobliską górę Sokoliska (obecnie stoi na niej przekaźnik telewizyjny), a zabitych pochowano na cmentarzu przycerkiewnym. W latach 1918-19, kiedy to powstała Republika Komańczańska, chłopi z Prełuk wsławili się niezwykłą zaciętością w czasie walk z Polakami.

Prełuki składają się dziś w zasadzie z kilku zabudowań, jednak kiedyś była to znacznie większa wioska. Przed II wojną światową Prełuki liczyły 64 ciągnące się wzdłuż Osławy gospodarstwa.

Prełuki Prełuki, droga w kierunku Duszatyna, 2017
foto: P. Szechyński

Po II wojnie Prełuki zostały wysiedlone, pomimo licznych próśb i petycji wysyłanych do ówczesnych władz (m.in. z dnia 15.09.1945). Ludność domagała się pozostawienia w miejscu zamieszkania, podkreślając swój wkład w wyzwalanie ziem polskich. Jednocześnie określając się "Rusinami", odcinała się od Ukraińców potępiając ich czyny w Galicji Wschodniej.
Na wniosek wojewody rzeszowskiego petycja została rozpatrzona negatywnie. Ci, którzy uniknęli wysiedleń tuż po wojnie, zostali wysiedleni później - w ramach akcji "Wisła". Większość domów zostało rozebranych. Część uległa zniszczeniu, część została sprzedana - wówczas można było zakupić dom z rozbiórki po wysiedleniu i postawić go ponownie w innej wsi. Warto zwrócić tu uwagę na miejsce po cerkwi oraz dawne cmentarze.

Cerkiew stała na północ od drogi Prełuki - Komańcza (ok. 200 m), przy drodze do Rzepedzi. Była to cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja, zbudowana w 1831 roku. Po wykonanym w roku 1900 remoncie, została ponownie poświęcona (konsekrowana). Był to obiekt drewniany, wykonany z drewna modrzewiowego, ustawiony na kamiennej niskiej podmurówce. Po II wojnie światowej cerkiew została opuszczona, większość miejscowej ludności wysiedlono. Wkrótce zniknęły dzieła sztuki sakralnej, ołtarz. Obiekt niszczał. jeszcze początkiem (do połowy) lat 50, cerkiew pomimo, iż zdewastowana wewnatrz, stała na swoim miejscu. Wkrótce potem "zniknęła". Jedna z wersji mówi, iż została spalona w wyniku pożaru, nie jest to jednak zgodne z rzeczywistością. Cerkiew została rozebrana a materiał ten posłużył do budowy domu(-ów) w pobliskiej wsi.

Do dnia dzisiejszego zachował się murek otaczający cerkwisko, mocno zniszczony, część podmurówki, pozostałości ołtarzowej mensy oraz krzyż pochodzący ze zwieńczenia (widoczny na zdjęciu obok).

Po przeciwnej stronie drogi znajduje się dawny cmentarz łemkowski, teren otoczony kamiennym, dość zniszczonym murkiem. Zachowały się tu dwa nagrobki oraz liczne ślady mogił ziemnych. Całość latem mocno zarośnięta.

Zobacz także:

Cmentarz i miejsce po cerkwi w Prełukach
Cmentarz i cerkwisko w Prełukach - galeria

Zasypane osuwającym się zboczem tory wąskotorówki w Prełukach Zasypane osuwającym się zboczem tory wąskotorówki w Prełukach (2010)
foto: P. Szechyński

Kolejny, ale zupełnie nieczytelny cmentarz znajduje się dalej na zachód, po drugiej stronie torów, w lesie - w okolicy widocznej łąki (100m). Jest to tzw. dawniej "Łuh" (łąka).

Inną ciekawostką jest fakt istnienia w Prełukach źródełka siarkowodorowego (choć na tym terenie nie jest to aż taka rzadkość). Źródełko znajduje się tuż przy torach kolejki, przy słupku oznaczonym nr 4.4 - w kierunku Duszatyna.
Nieopodal mostu na Osławie niewielkie pole biwakowe, niegdyś użytkowane, obecnie praktycznie opuszczone i nieczynne.

Prełuki skrzyżowanie Skrzyżowanie w Prełukach. W lewo do Komańczy, prosto do Rzepedzi. Odcinek Prełuki - Rzepedź jest zamknięty dla ruchu - droga leśna (2018)
foto: P. Szechyński

Przez wieś biegnie również, oznakowany kolorem czarno-żółtym (barwy C.K), rowerowo-pieszy szlak szwejkowski. Spotkamy tu (przy początku drogi do Komańczy) tabliczkę z zabawnym cytatem z Jaroslava Haska "Przygód dobrego wojaka Szwejka": "Ja świętego Józefa szanuję i wszystkich świętych poważam, wyłączając świętego Serapiona. Ma takie obrzydliwe imię."

W sierpniu 2017 po obu stronach mostu na Osławie, staneły tablice z umowną granicą Karpat Wschodnich i Zachodnich. Wykonano je na potrzeby turystyczne, rzeczywista granica tędy nie przebiega. Rok później ustawiono estetyczne, ładnie wykonane Wrota Karpat.

Przy końcu wsi w kierunku Duszatyna, w ostatnim domu po prawej - agroturystyka oraz doskonałe pierogi ruskie w przystępnej cenie. Warto spróbować.

Literatura:

1. Zaświadczenia Gminnej Rady Narodowej i Zarządu Gminy Zbiorowej w Komańczy o lojalności miejscowej ludności ukraińskiej z 28 września 1945r.
2. Słownik Geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.

Podsumowanie czasów przejść:

 Komańcza - Prełuki: ok. 1¼ h, w przeciwną stronę: 1 h,
 Prełuki - Duszatyn (pole namiotowe): ok.¾ h, w przeciwną stronę: ok.¾ h,
 Duszatyn - Chryszczata: ok. 2½ h, w przeciwną stronę: 2 h.

Szlakiem szwejkowskim:
Prełuki - Komańcza: ok. 1¼ h, w przeciwną stronę ok. 1 h,
Prełuki - Duszatyn: ok. ok.¾ h, w przeciwną stronę: ok.¾ h,
Prełuki - Smolnik: ok. 3 h,
Prełuki - Kamień (717m n.p.m): ok. 4¼ h

P. Szechyński

Prełuki, wrota Karpat Prełuki, wrota Karpat Wschodnich i Zachodnich, 2018
foto: P Szechyński
Prełuki, granica Karpat Prełuki, granica Karpat Wschodnich i Zachodnich, 2017
foto: P Szechyński
Prełuki Prełuki latem, 2013
foto: P Szechyński
Prełuki wiosną Prełuki wiosną, 2010
foto: Justyna Szechyńska
Prełuki droga Nowa droga Duszatyn - Prełuki, 2013
foto: P Szechyński
Prełuki Prełuki, budynek przy dawnym przystanku kolejki, obecnie nieistnieje, 2006
foto: P Szechyński
Prełuki 2003 Prełuki w roku 2003
foto: P Szechyński
Praktyczne

Kamera w Czaszynie

Schroniska
Schroniska PTSM
Bazy namiotowe i chatki
Harcerskie bazy i hoteliki
Noclegi

Mapa Bieszczady - wersja online
Mapy Bieszczadów - recenzje
Mapy wycinkowe - recenzje
Przewodniki
Ciekawe wydawnictwa

Szlaki turystyczne - opisy
Szlaki turystyczne - wykaz
Czasy przejść
Ścieżki przyrodnicze - wykaz
Regulamin BdPN
Punkty kasowe BdPN

Bieszczadzka Kolejka Leśna
Jazdy konne
Rejsy po Zalewie Solińskim
Wyciągi narciarskie
Muzea
Informacja turystyczna
Przewodnicy
Przewoźnicy (Bus)
Przejścia graniczne
Traperska przygoda - tabory

Warto wiedzieć

Z psem w Bieszczady
Zagroda pokazowa żubrów
Wędkarskie eldorado na Sanie
Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady
Karpackie niebo
Sery w Bieszczadach
Wypał węgla drzewnego
Jaskinie
Snowgliding w Bieszczadach
Bieszczadzkie szybowiska
Bieszcz. Centrum Nordic Walking

Trochę historii
Podział (granice) Bieszczadów
Losy bieszczadzkiej ludności
Różne plany rozwoju Bieszczadów
Na wyniosłych połoninach BdPN
Nie tylko Wysokie
Sieć wodna
Geocaching

Fauna Bieszczadów
Flora Bieszczadów

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Ukraińska Powstańcza Armia
Karol Wojtyła w Bieszczadach
Bieszczady pół wieku temu
Bieszczady w filmie

Polowanie w Bieszczadach

Reportaże

Rozmaitości bieszczadzkie

Wyprawy piesze

Tarnica z Wołosatego
Halicz z Wołosatego
Bukowe Berdo z Mucznego
Krzemień
Szeroki Wierch
Połonina Caryńska
Połonina Wetlińska
Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne
Cisna - Jasło - Smerek (wieś)
Przysłup - Jasło
Suche Rzeki - Smerek
Dwernik-Kamień
Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina
Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej
Ścieżka "Berehy Górne"
Chryszczata z Komańczy
Chryszczata z Jeziorka Bobrowego
Szlak Huczwice - Chryszczata
Wołosań z Żubraczego
Jaworne - Kołonice - Jabłonki
Krąglica
Hyrlata
Szlak graniczny Łupków - Balnica
Przełęcz nad Roztokami - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło
Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk
Łopiennik
Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa)
Opołonek i Kińczyk Bukowski
Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach
Przysłup Caryński z Bereżek
Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Brenzberg - ścieżka
Krutyjówka - ścieżka
Tworylne i Krywe z Rajskiego
Terka - Studenne
Otaczarnia w Bukowcu
Rajskie - Studenne (most)
Przysłup - Krywe
Korbania z Bukowca
Korbania z Łopienki i Tyskowej
Suliła
Wola Michowa - Balnica szl. żółtym
Z Balnicy do Osadnego
Do Solinki z Żubraczego
Zwierzyń - Myczków
Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy
Lasumiła - najgrubsza jodła
Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki
Stare Procisne, ścieżka
Dwernik - Procisne, ścieżka
Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec
Kopalnia ropy Polana - Ostre
Holica z Ustianowej - ścieżka
Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza
Huczwice - ścieżka geologiczna
Komańcza - ścieżka dydaktyczna
Jawornik - ścieżka
Gminny szlak Baligród
Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza
Po ekomuzeum w krainie bobrów
Dolina Potoku Zwór

Warto zobaczyć

Wodospady i kaskady
Jeziorka Duszatyńskie
Jeziorko Bobrowe
Sine Wiry
"Gołoborze" i dolina Rabskiego
Rezerwat "Przełom Osławy"
Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku"
Torfowisko "Tarnawa"
Torfowisko "Wołosate"
Jaskinie w Nasicznem
Grota w Rosolinie
Rezerwat "Hulskie"
Młyn w Hulskiem
Pichurów - punkt widokowy
Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy
Przełęcz Żebrak
Zagroda pokazowa żubrów
Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach
Kamień leski
Koziniec kamieniołom
Skałki Myczkowieckie
Kolejowy Smolnik
Ogród biblijny w Myczkowcach
Miniatury cerkwi Myczkowce
Entomo-zieleniec Myczkowce
MBL Sanok - skansen w Sanoku
Park miejski w Sanoku
Zielony domek w Ustrzykach G.
Muzeum Historii Bieszczad
Klasztor w Zagórzu
Droga krzyżowa w Zagórzu
Sanktuarium w Jasieniu
Ekomuzeum Hołe
Pomnik Tołhaja
Most podwieszany w Dwerniczku
XIX-wieczny most kolejki
Radoszyckie źródełko
- legenda o radoszyckim źródełku
Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki
Góry Słonne
Rezerwat Sobień
Rezerwat "Polanki"
Góry Słonne - pkt. widokowy

Ski-tour

Hyrlata (1103 m) zimą
Matragona (990 m) zimą
Osina (963m n.p.m.)
Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik

Rowerem

Trasy rowerowe

Samochodem

Trasy samochodowe
Stan dróg w Bieszczadach
Parkingi

Słowacja i Ukraina

Zalew Starina (Słowacja)

Projekt Rozłucz
Jasienica Zamkowa
Stara Sól
Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005
Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006

 

Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy
zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk,
jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies
znajdują się w naszej Polityce prywatności

© Twoje Bieszczady 2001-2023