Ukraińska Powstańcza Armia | Operacja Wisła

V. Akcja "Wisła" (Wschód)

Pomysł wysiedlenia reszty ludności z terenów zagrożonych walkami z UPA powstał w sztabie Generalnym WP na jesieni 1946 roku. Na początku 1947 czyniono przygotowania do przeprowadzenia operacji wysiedlania. Plan operacji został przedstawiony Państwowemu Komitetowi Bezpieczeństwa Narodowego 27 marca 1947 roku przez generała S. Mossora. Po śmierci gen. K. Świerczewskiego "Waltera", ruszyła maszyna przygotowująca Operację "Wisła".

Śmierć Świerczewskiego dostarczyła pretekstu, aby uzasadnić zastosowanie zbiorowej odpowiedzialności wobec ludności cywilnej. Początkowo szacowano, że wysiedlonych zostanie około 20 tysięcy osób, później oszacowanie wzrosło do 80 tysięcy, natomiast ostatecznie wysiedlono około150 tysięcy osób.

Zadania GO "Wisła", rozwiązanie problemu ukraińskiego w Polsce:

• zniszczyć ostatecznie bandy UPA,
• przesiedlić ludność cywilną pochodzenia ukraińskiego na ziemie północno-zachodnie (ludność ma być wysiedlona w rozproszeniu),
• ewakuować wszystkich Ukraińców, nawet rodziny mieszane polsko-ukraińskie,
• w rejonie Bieszczadów ma być przeprowadzona ewakuacja całkowita (teren ma być przeznaczony pod osadnictwo wojskowe),
• należy jak najszybciej przeprowadzić ewakuację (w ciągu 1 miesiąca).

Jednostki GO "Wisła":

• 3 Dywizja Piechoty (3, 5, 14 kombinowany pułk piechoty) - 2835 żołnierzy
• 6 Dywizja Piechoty (2 i 6 kombinowany pułk piechoty) - 1939 żołnierzy
• 7 Dywizja Piechoty (7, 10, 11 kombinowany pułk piechoty) - 2549 żołnierzy
• 8 Dywizja Piechoty (1, 8, 36 kombinowany pułk piechoty) - 2571 żołnierzy
• 9 Dywizja Piechoty (3, 4, 5, 14, 26, 28, 30 kombinowany pułk piechoty) - 2779 żołnierzy
• 1 Dywizja KBW (1, 2, 3 brygada) - 4623 żołnierzy
• 12 pułk piechoty (odwód d-cy GO "Wisła") - 948 żołnierzy
• 5 pułk saperów - 460 żołnierzy
• 1 pułk samochodowy - 297 żołnierzy
• sztaby i pododdziały specjalne - 334 żołnierzy

W operacji "Wisła" wzięło udział łącznie 19 335 żołnierzy.

Podział terenów objętych działaniami GO "Wisła":

• Obszar operacyjny S - Sanok,
• Obszar operacyjny R - Rzeszów,
• Obszar operacyjny L - Lublin,
• Obszar operacyjny G - Gorlice.

Zwrócono się także do władz sowieckich i czechosłowackich o zablokowanie granic Polski. Granicę sowiecką zabezpieczała 64 Dywizja NKWD, natomiast Czechosłowacja powołała dopiero w czerwcu grupę operacyjną "Teplice".

Wysiedlenia ruszyły 28.04.1947.r. o godzinie 4:00. Mieszkańców zamieszkujących bieszczadzkie wioski zmuszano do opuszczania swoich siedzib. Wojsko dawało mieszkańcom 2-3 godzin, pozwalając zabrać tylko 25kg ładunku. Bardzo często ludność nie mogła zabrać ze sobą inwentarza. Wysiedlonych mieszkańców kierowano do punktów zbornych skąd wysyłano ich do stacji załadowczych. Punktów zbornych w rejonie działań danego pułku było jeden lub dwa. W tych punktach UB przesłuchiwał wysiedleńców.
Najbardziej podejrzanych kierowano do obozu w Jaworznie, mniej dzielono na trzy grupy:

• A (notowani przez UB) - rodziny takie miano osiedlać w różnych powiatach i gminach,
• B (notowani przez zwiad wojskowy) - osiedlać pojedynczo w gminach,
• C (zastrzeżenia zgłaszał dowódca oddziału wysiedlającego) - zalecane osiedlanie po kilka rodzin w jednej wsi.

Złe szacunki co do ilości wysiedlanych spowodowały że przygotowano zbyt małą ilość wagonów do transportu. Ludzie jechali stłoczeni w złych warunkach. Nierzadko zdarzały się kradzieże przez żołnierzy czy to w samych wioskach czy w punktach zbornych, a także podczas transportu koleją. Każdy transport był strzeżony, a dowódca transportu posiadał dwie koperty, jedną z miejscem przeładunku wysiedleńców drugą dla dowódcy, który zajmował się kierowaniem wysiedlonych do poszczególnych miejscowości. Druga koperta zawierała instrukcje w jaki sposób mają być osiedlani przesiedleńcy.

Wiadomo że w 1947 roku większość dobrych gospodarstw na ziemiach zachodnich była już zajęta, wiec przesiedlanym dostawały się gospodarstwa gorsze, jednak mimo wszystko trzeba powiedzieć że poziom gospodarstw był o wiele lepszy niż w Bieszczadach. Akcja wysiedleńcza oficjalnie zakończyła się 31 lipca 1947 roku. Wysiedlenia trwały jednak do 1950r. Właśnie w 1950 roku wysiedlono ostatnich Łemków z rejonu Małych Pienin (Jaworki, Szlachtowa, Biała i Czarna Woda). Trzeba dodać że w tych miejscowościach nigdy nie było UPA ani siatki cywilnej OUN. Co powodowało decyzję o ich wysiedleniu - nie wiadomo.

Operacja "Wisła" - walki polsko-ukraińskie

W Bieszczady oprócz jednostek które tam były, skierowano 1 dywizję KBW. Dywizja ta została specjalnie sformowana do celów operacyjnych. Jej formowanie zostało zakończone 16.04.1947r. Dywizję sformowano w trzech brygadach, każda brygada liczyła trzy bataliony. Sformowane bataliony nosiły nazwy miast np. "Łódź", "Gdańsk", "Bydgoszcz". Dowódcą dywizji został płk. Wincenty Rożkowski, a dywizja została skierowana w rejon Baligrodu i Cisnej. Oprócz działań operacyjnych dywizja miała za zadanie zamknięcie południowo-wschodniej granicy od Łupkowa do Solinki.

Pierwszą ważniejszą akcję przeprowadzono w połowie maja 1947 roku w rejonie Chryszczatej. Znajdowała się tam sotnia "Chrina" i "Stacha". Do wykonania tego zadania sztab GO "Wisła" przeznaczył dość znaczne siły:

• jedną brygadę KBW
• pododdziały 6 i 7 Dywizji Piechoty
• 12 pułk piechoty z 8 DP
• grupa manewrowa WOP z Cisnej
• lotnictwo

Cała operacja w rejonie Chryszczatej poniosła fiasko. Rozbito tylko czotę "Zenki", która przerwała pierścień okrążenia. Reszta małymi grupkami przeniknęła przez okrążenie. Robiono to różnymi sposobami np. chowano się w koronach drzew, podpalano las i pod osłoną ognia wychodzono z okrążenia. Całość operacji zakończono około 20 maja. Winą za fiasko operacji obarczono płk. Rożkowskiego, po czym odsunięto go od dowodzenia dywizja KBW. Jego miejsce zajął płk. Eugeniusz Kuźmicz. 27 maja zlikwidowano 3 bunkry które były siedzibą kurennego "Rena". Zabito 4 członków UPA, samego "Rena" jednak nie było. Na początku czerwca od 7-13 nastąpiła koncentracja oddziałów UPA w rejonie Suchych Rzek. Na koncentrację przybyli "Chrin" i "Stach". Ogółem przybyło tam około 300 upowców. Na koncentrację przybył także kurinny "Ren", który wydał rozkaz, aby sotnie przebijały się na tereny sowieckie lub do Czechosłowacji.

Jednostki WP cały czas ścigały sotnie nie dając chwili odpoczynku, metoda to przyniosła oczekiwane rezultaty. W blokadach i akcjach pościgowych ginęło coraz więcej upowców. W rejon Beniowej dotarło tylko 90 osób z kurenia "Rena". W nocy z 29 na 30 czerwca, upowcy przekroczyli granicę w rejonie Sianek i przedarli się na teren Ukrainy. Po przekroczeniu granicy doszło do starcia z NKWD, UPA poniosła znowu dotkliwe straty. Ta część kurenia która przedarła się przez granicę podjęła walkę na terenie odcinka taktycznego "Makiwka", którego dowódcą został "Chrin".

opracowanie: Zbigniew Jantoń

Literatura:

G. Motyka - "Tak było w Bieszczadach",
A. Bata - "Bieszczady Szlakiem Walk z bandami UPA",
Informacje własne