...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...

Bieszczady


Terenwka w Bieszczadach

Bieszczady 4x4


Polecamy:

Gospodarstwo Aleksa
Chata Smerek
Magiczne Bieszczady
Werchowyna
Panorama Solina
Kolejowy Smolnik
Czadzie Sioło
4x4 w Bieszczadach


Cerkwie i cmentarze

Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane
Kapliczki w Bieszczadach
Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska
Ikonostas
O ikonie słów kilka
Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf)

Cmentarze żydowskie (kirkuty)
Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku
Cmentarze wojskowe w Komańczy
Cmentarz wojskowy w Lesku

Kościół w Woli Michowej
Kościół w Komańczy

Obelisk UPA

Miejscowości

Baligród i okolice
Bóbrka
Buk k.Terki
Bystre k.Czarnej
Cisna i okolice
Czarna i okolice
Daszówka
Duszatyn
Dwernik i Dwerniczek
Glinne
Jankowce
Kalnica k.Baligrodu
Komańcza i okolice
- Mogiła - legenda
- drewniany kościółek
- klasztor Nazaretanek
Lutowiska
Łupków
Mików
Muczne
Myczkowce
Nasiczne
Olszanica
Orelec
Prełuki
Rajskie
Roztoki Górne
Rzepedź
Sękowiec i okolice
Serednie Małe
Smolnik nad Osławą
Solinka
Solina i okolice
- bieszczadzkie zapory
- tajemnica zatoki
Stefkowa
Terka
Uherce Mineralne
Ustjanowa
Ustrzyki Górne
Wetlina
Wola Matiaszowa
Wola Michowa
Wołosate
Zatwarnica
Zwierzyń

Dawne wsie

Balnica
Beniowa
Bereźnica Niżna
Bukowiec
Caryńskie
Choceń
Dydiowa
Dźwiniacz Górny
Hulskie
Huczwice
Jawornik
Jaworzec
Kamionki
Krywe
Łokieć
Łopienka
- rys historyczny Łopienki
- Chrystus Bieszczadzki
Łuh
Rabe k.Baligrodu
Rosolin
Ruskie
Sianki
Skorodne
Sokoliki
Sokołowa Wola
Studenne
Tarnawa Niżna i Wyżna
Tworylne
- Tworylczyk
Tyskowa
Zawój
Zubeńsko
Żurawin

» Cmentarze żydowskie | Ustrzyki Dolne

Cmentarz żydowski (kirkut) w Ustrzykach Dolnych

Społeczność żydowska w Ustrzykach Dolnych miała istotny wpływ na rozwój miasta a jej korzenie sięgają XVII wieku, którego końcem żyło w Ustrzykach ok. 150 Żydów. Ustrzyki Dolne otrzymały prawa miejskie w roku 1727 (postanowieniem Augusta II Sasa) a sama miejscowość datowana jest na rok 1509, kiedy to miała miejsce lokacja wsi Ustrzyki.

Kirkut w Ustrzykach Dolnych Kirkut, Ustrzyki Dolne
foto: P. Szechyński

Najbardziej intensywny rozwój Ustrzyk Dolnych miał miejsce po roku 1872 a więc po oddaniu do eksploatacji przebiegającej przez Ustrzyki linii kolejowej Koszyce - Przemyśl. Rozwój miasta spowodował napływ ludności - zwłaszcza Żydów. Nie jest znana dokładna data powstania pierwszej żydowskiej gminy religijnej (kahału) - wiadomo że było to w II połowie XVIIIw. Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej są dość skąpe, osadnicy zajmowali się głównie handlem przyczyniając się do rozwoju miasteczka. W roku 1870 było ich tu już 926 i liczba ta w kolejnych latach rosła. Wówczas była już w Ustrzykach synagoga, cmentarz oraz szkoła.

W latach 80.XX wieku mieszkało tu już 1146 Żydów na 1824 mieszkańców ogółem, zatem izraelcici stanowili większość, potem liczby te proporcjonalnie rosły - przed wybuchem I wojny światowej Ustrzyki Dolne zamieszkiwało 2600 Żydów. Na przełomie XIXi XXw. burmistrzem Ustrzyk był Moses Frankel. Po wojnie liczba ta nieco zmalała, jednak Żydzi nadal stanowili większość dominując w gospodarce miasta - przede wszystkim w przemyśle naftowym, handlu i rzemiośle (Stowarzyszenie Rękodzielników Żydowskich - Jad Charuzim). Funkcjonowała kasa pożyczkowa, ułatwiająca prowadzenie działalności.

Kirkut w Ustrzykach Dolnych Kirkut, Ustrzyki Dolne, jedna z macew. Widoczny w jej górnej części symbol świecznika, wskazuje, iż pochowano tu kobietę. Ilość ramion świecznika może (nie musi) oznaczać liczbę urodzonych przez nią dzieci. Menora na nagrobkach kobiecych była umieszczana przed II wojną. Gdy powstało państwo Izrael (1948) menora stała sie jego Godłem Narodowym i przestała symbolizować nagrobek kobiety
foto: P. Szechyński

Okres międzywojenny to dlaszy rozwój. Funkcjonowała tu rytualna rzeźnia, rytualna łaźnia (mykwa), domy modlitwy. W latach 30.XX udział Żydów w handlu zaczął się zmniejszać a przybywało kupców polskich i ukraińskich.

Wybuch II wojny światowej i wkroczenie Niemiec hitlerowskich były końcem społeczności żydowskiej w Ustrzykach Dolnych. Hitlerowcy początkowo zajęli miasto na bardzo krótko, gdyż jeszcze we wrześniu 1939 Ustrzyki zostały włączone do ZSRR i wkroczyła tu Armia Czerwona. Część ustrzyckich Żydów, którzy schronili się tu z niemieckiej strefy okupacyjnej witała wojska ZSRR z radością. Odbył się wiec, na którym sanocki Żyd nazwiskiem Bergenbaum podarł i podeptał polską flagę. Zaliczał się on do dobrze sytuowanych Żydów - wkrótce takich jak on, najbogatszych, Sowieci wywieźli w głąb Rosji. W roku 1941 Ustrzyki zajęli Niemcy, odpowiedzialni za masową eksterminację Żydów. Ustrzyckich Żydów rozstrzelano w dwóch dużych egzekucjach roku 1942 a pozostałych wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze, część (chorych) zastrzelono w domach. Ok. 350 osób z pierwszej egzekucji pochowano w zbiorowej mogile za torami. Ostatniej egezkucji w Ustrzykach dokonano w styczniu 1943, kiedy to rozstrzelano 24 żydowskich uciekinierów z transportu do obozu w Bełżcu. Ustrzyki Dolne wróciły do Polski w roku 1951.

Kirkut Ustrzyki Dolne Kirkut, Ustrzyki Dolne, macewy w górnej części cmentarza
foto: P. Szechyński

Po społeczności żydowskiej zachowała się po wojnie synagoga oraz cmentarz. Pochodząca z I połowy XIXw. synagoga została częściowo zdewastowana przez Niemców, potem służyła jako magazyn zbożowy. Przebudowana w latach 1968-1971 zatraciła swój pierwotny wygląd (zachowały się dwa półkoliste i jedno okrągłe okno), obecnie mieści się w niej Miejska Biblioteka Publiczna.

Cmentarz żydowski (kirkut - potoczne określenie nie używane przez Żydów) znajduje się u podnóża Gromadzynia, za torami kolejowymi i rzeką Strwiąż. W roku 2006/2007 w ramach projektu "Przywróćmy pamięć" opiekę nad cmentarzem przejęły Gimnazjum nr 1 (prace prowadzili uczniowie kl. IID i III z inicjatywy E. Guli - nauczycielki) oraz Stowarzyszenie "Bieszczady". Wykonano wówczas znakowaną ścieżkę prowadzącą z rynku na kirkut oraz prace porządkowe polegające na wycięciu części krzaków, wyniesieniu gałęzi, itp.

Kirkut Ustrzyki Dolne Kirkut w Ustrzykach Dolnych, macewa w środkowej części cmentarza
foto: P. Szechyński

Dziś ścieżka jest częściowo trudna do zauważenia, podobnie jak tablica informacyjna w 3 językach, która wówczas stanęła przy cmentarzu. Zmotoryzowani mogą podjechać na ul. Kolejową pod stadion i stamtąd przez teren stadionu dojść do cmentarza (ścieżka za płotem stadionu, dziura w płocie). Jeszcze prościej jest udac się tam torami. Należy przejść widoczny wiadukt kolejowy i iść w kierunku semafora. Za semaforem należy skręcić w lewo, stromą skarpą wchodząc na teren kirkutu (opcja raczej na porę suchą).

Cmentarz żydowski w Ustrzykach Dolnych datowany jest na XVIIIw., byli na nim grzebani również izraelici z Krościenka, Ustianowej i innych pobliskich miejcowości. Nagrobki znajdujące się obecnie na kirkucie datowane są na XIX i XXw. Część z nich powróciła tu po tym jak hitlerowcy wybrukowali nimi część ulic - zostały odnalezione podczas prac drogowych w latach 1993-1995, znajdują się w dolnej części cmentarza.

Kirkut Ustrzyki Dolne Kirkut w Ustrzykach Dolnych
foto: P. Szechyński

Kirkut zajmuje ok. hektara powierzchni, jest nieogrodzony i znajduje się na nim ok. 300 macew. Ostateczna liczba nie jest znana - podczas inwentaryzacji w roku 2006 doliczono się ich i opisano 237 + 50 nieopisanych, udało się to zrobić dzięki programowi Fundacji Batorego "Dla tolerancji - To, co wspólne / To, co różne". Według niego, opracowano wówczas projekt "Nasza Ziemia Obiecana". Wcześniej kirkut był porządkowany również przez TONZ. Prawdopodobnie macew będzie tu znacznie więcej.

Dolna część cmentarza pozbawiona jest obecnie w większości zadrzewienia, natomiast w górnej teren jest silnie zakrzaczony, macewy są częściowo zarośnięte i przysłonięte gałęziami oraz ziemią. Część macew została prawdopodobnie zrzucona w kierunku potoku oddzielającego kirkut od sąsiedniego pola, znajduja się na skarpie parowu. Część nagrobków jest przewrócona, połamana lub są tylko ich fragmenty. W okresie wegetacji roślin mocno zarośnięty jest cały teren cmentarza, obecnie (2010) nie są prowadzone żadne prace porządkowe.

Na trasie Szlaku Chasydzkiego, poza Ustrzykami Dolnymi znajduja się jeszcze kirkuty w Lesku i Baligrodzie.

opracowanie: P. Szechyński

Zdjęcia kirkutu, stan na 08/2010: Kirkut w Ustrzykach Dolnych - zdjęcia

Literatura:

1. Potocki Andrzej, "Żydzi w podkarpackiem", wyd. Libra 2004.
2. Mańko Sławomir, "Ustrzyki Dolne - szlak chasydzki", Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, www.fodz.pl


W roku 2013 (i wcześniej) Stowarzyszenie Dziedzictwo Mniejszości Karpackich, dzięki zaangażowaniu Arkadiusza Komskiego oraz Stevena Glazera, współpracowało z grupą studentów z Dartmouth College (jedna z ósemki najbardziej prestiżowych amerykańskich uczelni wyższych) pod opieką rabina Edwarda Boraza. Owocem działań, w okresie 13 - 18 czerwca 2013, było uporządkowanie zarośnietej i zakrzaczonej starej części cmentarza żydowskiego w Ustrzykach Dolnych, położonego na urokliwym zboczu, niemalże w centrum miasta z widokiem na rynek i dawną synagogę (obecnie bibliotekę miejską). Jednym z ważnych elementów pracy było zamontowanie bramy wejściowej na cmentarz - symbolicznego pomnika pamięci (którą zaprojektował i wyspawał Piotr Bryła).

Kirkut w Ustrzykach niewątpliwe ma wiele szczęścia w porównaniu do innych cmentarzy żydowskich w Polsce. W 1989 r. podczas prac ziemnych przy rozbudowie drukarni w Ustrzykach Dolnych natrafiono na macewy z pobliskiego kirkutu. Podczas II wojny światowej w budynku drukarni miało siedzibę Gestapo. Dzięki zabiegom członków TOnZ stelle zostały przewiezione i ustawione na cmentarzu. Akcje takie powtarzane były jeszcze dwukrotnie, gdyż nagrobki odkrywano jeszcze w innych miejscach miasta. Niestety, z 88 arowego cmentarza, większość macew zniknęła. W tej chwili znajdziemy kilkadziesiąt tablic, zaś rozmiary nekropolii oraz liczebność przedwojennej społeczności żydowskiej Ustrzyk wskazują na setki nagrobków.

Po zakończeniu prac odbyło się nabożeństwo żałobne z odmówioną modlitwą kadisz, odśpiewaniem psalmów w trzech językach: hebrajskim, angielskim, polskim. W skromnej, ale mocnej w wyrazie, pierwszej od czasu Holokaustu uroczystości, oprócz studentów udział wzięli przedstawiciele społeczności lokalnej Ustrzyk Dolnych - młodzież Gimnazjum pod opieką nauczycielki p. Edyty Guli, Barbara Wójcik - pracownica Biblioteki Miejskiej oraz Andrzej Szczerbicki, redaktor naczelny rocznika Bieszczad, członek Bieszczadzkiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Podczas nabożeństwa Andrzej Szczerbicki wspominał o trudach przetransportowania ciężkich kilkusetkilogramowych tablic na cmentarz położony na górze, nie mający dodatkowo dostępu do drogi, w wyniku komasacji gruntów, przeprowadzonej za czasów PRL.

tekst: Ewa Bryła


Zobacz także:

Ustrzyki Dolne noclegi

Praktyczne

Kamera w Czaszynie

Schroniska
Schroniska PTSM
Bazy namiotowe i chatki
Harcerskie bazy i hoteliki
Noclegi

Mapa Bieszczady - wersja online
Mapy Bieszczadów - recenzje
Mapy wycinkowe - recenzje
Przewodniki
Ciekawe wydawnictwa

Szlaki turystyczne - opisy
Szlaki turystyczne - wykaz
Czasy przejść
Ścieżki przyrodnicze - wykaz
Regulamin BdPN
Punkty kasowe BdPN

Bieszczadzka Kolejka Leśna
Jazdy konne
Rejsy po Zalewie Solińskim
Wyciągi narciarskie
Muzea
Informacja turystyczna
Przewodnicy
Przewoźnicy (Bus)
Przejścia graniczne
Traperska przygoda - tabory

Warto wiedzieć

Z psem w Bieszczady
Zagroda pokazowa żubrów
Wędkarskie eldorado na Sanie
Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady
Karpackie niebo
Sery w Bieszczadach
Wypał węgla drzewnego
Jaskinie
Snowgliding w Bieszczadach
Bieszczadzkie szybowiska
Bieszcz. Centrum Nordic Walking

Trochę historii
Podział (granice) Bieszczadów
Losy bieszczadzkiej ludności
Różne plany rozwoju Bieszczadów
Na wyniosłych połoninach BdPN
Nie tylko Wysokie
Sieć wodna
Geocaching

Fauna Bieszczadów
Flora Bieszczadów

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Ukraińska Powstańcza Armia
Karol Wojtyła w Bieszczadach
Bieszczady pół wieku temu
Bieszczady w filmie

Polowanie w Bieszczadach

Reportaże

Rozmaitości bieszczadzkie

Wyprawy piesze

Tarnica z Wołosatego
Halicz z Wołosatego
Bukowe Berdo z Mucznego
Krzemień
Szeroki Wierch
Połonina Caryńska
Połonina Wetlińska
Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne
Cisna - Jasło - Smerek (wieś)
Przysłup - Jasło
Suche Rzeki - Smerek
Dwernik-Kamień
Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina
Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej
Ścieżka "Berehy Górne"
Chryszczata z Komańczy
Chryszczata z Jeziorka Bobrowego
Szlak Huczwice - Chryszczata
Wołosań z Żubraczego
Jaworne - Kołonice - Jabłonki
Krąglica
Hyrlata
Szlak graniczny Łupków - Balnica
Przełęcz nad Roztokami - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło
Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk
Łopiennik
Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa)
Opołonek i Kińczyk Bukowski
Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach
Przysłup Caryński z Bereżek
Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Brenzberg - ścieżka
Krutyjówka - ścieżka
Tworylne i Krywe z Rajskiego
Terka - Studenne
Otaczarnia w Bukowcu
Rajskie - Studenne (most)
Przysłup - Krywe
Korbania z Bukowca
Korbania z Łopienki i Tyskowej
Suliła
Wola Michowa - Balnica szl. żółtym
Z Balnicy do Osadnego
Do Solinki z Żubraczego
Zwierzyń - Myczków
Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy
Lasumiła - najgrubsza jodła
Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki
Stare Procisne, ścieżka
Dwernik - Procisne, ścieżka
Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec
Kopalnia ropy Polana - Ostre
Holica z Ustianowej - ścieżka
Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza
Huczwice - ścieżka geologiczna
Komańcza - ścieżka dydaktyczna
Jawornik - ścieżka
Gminny szlak Baligród
Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza
Po ekomuzeum w krainie bobrów
Dolina Potoku Zwór

Warto zobaczyć

Wodospady i kaskady
Jeziorka Duszatyńskie
Jeziorko Bobrowe
Sine Wiry
"Gołoborze" i dolina Rabskiego
Rezerwat "Przełom Osławy"
Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku"
Torfowisko "Tarnawa"
Torfowisko "Wołosate"
Jaskinie w Nasicznem
Grota w Rosolinie
Rezerwat "Hulskie"
Młyn w Hulskiem
Pichurów - punkt widokowy
Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy
Przełęcz Żebrak
Zagroda pokazowa żubrów
Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach
Kamień leski
Koziniec kamieniołom
Skałki Myczkowieckie
Kolejowy Smolnik
Ogród biblijny w Myczkowcach
Miniatury cerkwi Myczkowce
Entomo-zieleniec Myczkowce
MBL Sanok - skansen w Sanoku
Park miejski w Sanoku
Zielony domek w Ustrzykach G.
Muzeum Historii Bieszczad
Klasztor w Zagórzu
Droga krzyżowa w Zagórzu
Sanktuarium w Jasieniu
Ekomuzeum Hołe
Pomnik Tołhaja
Most podwieszany w Dwerniczku
XIX-wieczny most kolejki
Radoszyckie źródełko
- legenda o radoszyckim źródełku
Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki
Góry Słonne
Rezerwat Sobień
Rezerwat "Polanki"
Góry Słonne - pkt. widokowy

Ski-tour

Hyrlata (1103 m) zimą
Matragona (990 m) zimą
Osina (963m n.p.m.)
Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik

Rowerem

Trasy rowerowe

Samochodem

Trasy samochodowe
Stan dróg w Bieszczadach
Parkingi

Słowacja i Ukraina

Zalew Starina (Słowacja)

Projekt Rozłucz
Jasienica Zamkowa
Stara Sól
Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005
Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006

 

Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy
zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk,
jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies
znajdują się w naszej Polityce prywatności

© Twoje Bieszczady 2001-2024