» Trasy samochodowe | Trasa po Pogórzu Bukowskim

Po Pogórzu Bukowskim

Malownicze okolice u podnóża pasma górskiego Bukowicy można poznawać podróżując po "Pogórzu Bukowskim" na trasie: Sanok - Czerteż - Pisarowce - Pielnia - Nadolany - Nowotaniec - Wola Sękowa - Bukowsko - Wola Piotrowa - Karlików - Płonna - Wysoczany - przełom Osławy - Mokre - Morochów - Niebieszczany - Prusiek - Zboiska - Pobiedno - Markowce - Sanoczek - Dąbrówka - Sanok (ok. 100 km).

Lesko - kościół parafialny
foto: S. Orłowski

Podobną - nieco dłuższą - wycieczkę możemy zaplanować z Leska przez widokową Gruszkę - Tarnawę Górną - Czaszyn - Brzozowiec - Kulaszne - Szczawne - Płonną - Karlików - Wolę Piotrową - Bukowsko - Wolę Sękową - Nowotaniec - Nadolany - Pielnię - Pisarowce - Markowce - Pobiedno - Zboiska - Prusiek - Niebieszczany - Poraż - Zagórz - Postołów do Leska (ok. 150 km).

Te dwie obwodnice są mało znanymi jeszcze trasami turystycznymi. Podróż nimi - przez malownicze trawiaste "prerie" - dostarcza wielu wrażeń o każdej porze roku i umożliwia poznanie osobliwości kultury materialnej i przyrody na pograniczu doliniańsko-łemkowskim. Proponowana trasa pozwala poznać etnograficzną "krainę Dolinian", ich drewniane chałupy, rozsiane w terenie zabytkowe świątynie i pozostałości polskiej kultury szlacheckiej: dwory, pałace, parki krajobrazowe i fundowane przez szlachtę kapliczki przydrożne.

Jakie atrakcje i miłe niespodzianki czekają na nas?

Lesko - na wycieczkę z Leska wyruszamy przez most na rzece San skręcając zaraz za nim w prawo. W dali doskonale widoczna Skała Wolańska nad Sanem - projektowany pomnik przyrody, w dali Park Krajobrazowy Gór Słonnych.

Gruszka - to miejsce martyrologii z 1940 r. (zbiorowa mogiła patriotów ZWZ-AK zamordowanych 15 VII 1940 r. przez gestapowców z Sanoka). Nieco dalej - za lasem - wspaniała panorama na Pogórze Bukowskie (wprost), Olchową, dolinę Kalniczki, masyw Chryszczatej i połoniny (z lewej). Po prawej widokowa Makówka (497 m) z przekaźnikiem TV.

Kulaszne - grób Jędrka Połoniny
foto: S. Orłowski

Tarnawa Górna - posiada murowany parterowy dwór z XIX w. z kilkoma starymi drzewami przy drodze dojazdowej, w tym 2 pomnikowe: dąb (300 cm), jesion (450 cm), murowany trójnawowy rz. kat. kościół par. z 1924 r., barokowo-klasycystyczną murowaną z kamienia cerkiew z 1817 r. (w ruinie), 2 murowane z kamienia 2 kondygnacjowe kapliczki przydrożne z k. XVIII i XIX w. oraz Izbę Regionalną w Szkole Podstawowej (przy skrzyżowaniu). W pobliżu szkoły kapielisko na rzece Osławie.

Czaszyn - położony nad Osławą pozwala podziwiać malowniczą dolinę tej rzeki. Część wsi leży na wzniesieniu i stąd roztaczają się coraz rozleglejsze panoramy na okolicę. We wsi murowana cerkiew greckokatolicka z 1835 r. z wieżą, dziś kościół rzymskokatolicki, dwie kapliczki przydrożne z końca XVIII w. i z pocz. XX w. oraz pozostałości po dworze zniszczonym w 1915 r. (budynek dawnej pralni z kamienia rzecznego).

Brzozowiec - osiągamy po pokonaniu serpentyn i stąd (ok. 500 m n.p.m.) roztacza się kolejna rozległa panorama na okolicę, Pogórze Bukowskie i Góry Słonne (na północy).

Kulaszne - odsłania nam następna zapierająca dech w piersiach panorama zaraz za przełęczą (ok. 750 m) i lasem. Z lewej widokowy Dział (803 m), a prze nami dolina rzeki Osławy, pasmo Kamienia, Bukowicy i całe Pogórze Bukowskie. Przy zjeździe obok serpentyn cmentarz z kamiennym nagrobkiem słynnego bieszczadzkiego artysty rzeźbiarza Jędrka Połoniny. Obok widocznego kościółka (dawnej cerkwi greckokatolickiej z 1912 r., odbudowanej po spaleniu w 1974 r.) schodzi w prawo droga do wsi Kulaszne. Warto nią zjechać przez tę miejscowość w dolinę rzeki Osławy, by poznać starą zabudowę wsi z kilkoma chałupami drewnianymi o konstrukcji zrębowej, 2 murowane kapliczki przydrożne z XIX w. i podróżować dalej na zachód trasą na Bukowsko.

Zagórz
foto: S. Orłowski

Wysoczany - za przejazdem kolejowym ze wzgórza kolejna panorama na malowniczą pofałdowaną okolicę przypominającą do złudzenia "krainę prerii". Potęgują je falujące latem niekoszone rozległe pustowia, obecność stadnin koni, duże ptaki drapieżne i szum wiatru. Taki urzekający krajobraz będzie nam towarzyszył aż do Bukowska.

Płonna - położona w dolinie Płonki osada ( PGR) posiada malownicze otoczenie. W górskim krajobrazie (przy źródłach) zachowały się pozostałości dawnego zamku "fortalitium" i dworu obronnego z piwnicami i murami z kamienia o grubości do 2,5 m. Z dawnego parku krajobrazowego pozostały stare drzewa z wieloma egz. pomnikowymi: 10 lip (300 cm), 6 klonów jaworów (300 cm), 3 sosny (180 cm), graby, klony, jesiony, orzech włoski, stare wysokopienne jabłonie itp.

Karlików - jest kolejną osadą malowniczo ulokowaną między górną Płonką a Goryłką. Zimą słynie z wyciągu narciarskiego schodzącego z widokowego szczytu (688 m) w dolinę rzeki Płonki. Stąd szlakiem wschodniobeskidzkim czerwonym możemy wejść na widoczną z bliska widokową Tokarnię (778 m).

Wola Piotrowa - położona u podnóża Tokarni i pasma Bukowicy ułatwia wejście na widokowy grzbiet szlakiem żółtym (1,15 h).

Lesko - synagoga
foto: S. Orłowski

Bukowsko - to dawne miasteczko o bogatej i barwnej przeszłości znane ongiś z wielkich jarmarków bydłem. Dziś jest siedzibą gminy, posiada ciekawy murowany neogotycki kościół rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Św. z lat 1881 - 1886 r. z polichromią figuralną z 1911 r., 4 kapliczki przydrożne z XIX w., nagrobki kamienne na cmentarzu oraz zespół pieśni i tańca "Bukowianie" kultywujący dawną muzykę doliniańską.

Nowotaniec - podobnie jak Bukowsko - słynie z ciekawej przeszłości. W krajobrazie wsi zwraca uwagę murowany późnobarokowy rzymskokatolicki kościół parafialny z pocz. XVIII w. konsekrowany w 1745 r. Wzniesiony na rzucie krzyża łac. z dzwonnicą obok otoczony jest kamiennym murem z kamienia łamanego z pocz. XIX w. Posiada ciekawe wnętrze z poźnobarokowymi obrazami, rzeźbami i nagrobkami sławnych Polaków. Tutaj m.in. urodził się jeden z bieszczadzkich wieszczów January Poźniak. Obok świątyni stare pomnikowe drzewa. We wsi 2 kapliczki przydrożne z XIX w. i cmentarz z nagrobkami kamiennymi.

Wola Sękowa - posiada krajobrazowy park dworski z końca XVIII w. z prywatną wyremontowaną oficyną i stadniną koni p. Ewy Wójtowicz. Pałac nie przetrwał do naszych czasów. W starannie utrzymanym parku wiele starych drzew, w tym 10 pomnikowych buk purpurowy, jesion, klon, 2 lipy, 2 platany, 2 sosny, topola), dobrze zachowane wysokopienne odmiany jabłoni, odnowione stawy i groble. Stąd pochodzi sławny śpiewak operowy Adam Didur.

Nadolany - zwracają uwagę przybysza na pozostałości krajobrazowego parku dworskiego z XIX w. z zachowanymi starymi drzewami pomnikowymi: (2 dęby, 2 jesiony, 4 lipy, 3 modrzewie, 3 topole czarne i akacje). Na uwagę zasługują też 3 drewniane domy o konstrukcji zrębowej węgłowane na obłap oraz kamienna figura przydrożna z 1909 r. w kształcie słupa. W miejscu ziemnych fortyfikacji obronnych, dworu, ogrodów i parku krajobrazowego stoi dziś budynek OSP i domy mieszkalne.

Pielnia - z XVIII w. ogrodów i parku krajobrazowego zachował się fragment starej dąbrowy ze skupiskiem starych pomnikowych drzew: 20 dębów (590-350 cm), 4 lipy, jesion wyniosły i topola biała, a także stare wysokopienne jabłonie i grusze (210-190 cm)! Niestety w miejscu dworu zbudowano Dom Strażaka, a na folwarku budynki mieszkalne i gospodarcze.

Pisarowce - położony na wzniesieniu murowany dwór z poł. XIX w. adaptowano w 1965 r. na szkołę. Ostał się też murowany spichlerz z XIX w. W otoczeniu pozostałości dworskiego XIX w. parku krajobrazowego ze skupiskami starych drzew: grabów, dębów, lip, czeremchy, jesionów, brzozy brodowkowatej, topoli białej itp. Drzewa pomniki: 5 lip, topola biała (520 cm), klon Schwedlera (280 cm), jesion wyniosły (370 cm), graby (300-280 cm), kasztanowiec czerwony (270 cm). W parku ciekawa altana bukowa.

Markowce - we wsi ocalał piętrowy murowany pałacyk z XIX w. z wieżą i loggią wzniesiony na sklepionych kolebkowo kamiennych piwnicach z XVII-XVIII w. na rzucie litery L. Obok pozostałości dworskiego parku krajobrazowego z dojazdową aleją grabową, altaną grabową i starodrzewiem z drzewami pomnikowymi: 4 lipy (430-360 cm), dęby (400 cm), klon (400 cm), modrzew europejski (300 cm).

Pobiedno - po dworze spalonym podczas I wojny św. w 1914 r. ocalały w krajobrazie pozostałości parku krajobrazowego z XVII w. ze starodrzewiem 26 dębów, lip, brzóz, modrzewii, 5 sosen wejmutek, topoli, świerków, akacji, kasztanowców, drzew owocowych, prowadzącą do dworu aleją grabową i altaną lipową. Drzewa pomniki: 17 dębów, dereń jadalny 6 pniowy (370 cm), 3 lipy, jesion wyniosły. Zachowała się jeszcze murowana oficyna, spichlerz i stajnia.

Zboiska - na wzgórzu zamkowym i miejscu dawnego zamczyska z 1412 r. zburzonego przez wojska Rakoczego w 1657 r. ocalały pozostałości fortyfikacji ziemnych z wysokimi wałami, głębokimi fosami , bastionami i pozostałościami murów piwnic z kamienia. Całość porasta dziś park krajobrazowy. Występują w nim głównie krajowe gatunki liściaste: sędziwe dęby, lipy, buki, graby, brzoza brodawkowa, świerk, a na obrzeżach zachowanego warzywnika i sadu w zwartych skupiskach: wiąz górski, jesion, klon paklon, czereśnia ptasia i czeremcha. Stare drzewa pomnikowe: 4 dęby szypułkowe (385 - 360 cm) i lipy (360 cm). W centralnej części dawnego zamku parterowy dwór z kamienia z XIX w., murowany XIX w. dworski budynek gospodarczy, a na dziedzińcu kwadratowa dębowa studnia z XIX w. We wsi 2 murowane kapliczki przydrożne: z XIX w i z 1902 r.

Prusiek - posiada jeszcze 3 domy drewniane z końca XIX w. o konstrukcji zrębowej i nowy murowany rz. kat. kościół par.

Niebieszczany - dawniej wieś posiadała kościół drewniany, dwór, klasztor bazylianów i cerkiew gr. kat. Dziś w jej krajobrazie pozostał murowany neogotycki kościół par. z 1925 r. z ciekawym XVIII w. wyposażeniem wnętrza pochodzącym ze starego kościoła (rozebranego w 1926 r), pozostałości fortyfikacji ziemnych po dawnym "fortalitium", w miejscu po dworze rozebranym w 1980 r. i parku krajobrazowym kopiec ze skupiskiem drzew pomnikowych (7 lip, jesionów, dębów, sosny czarnej, derenia, klonów, akacji, grabów i nasadzeń na drodze dojazdowej), kilka domów drewnianych o konstrukcji zrębowej i XIX w. murowana kapliczka przydrożna w kępie drzew.

Poraż - we wsi zabytkowy murowany kościół barokowy z 1784 r. z XVIII w. wnętrzem, obok plebania z 1 poł. XIX w., parterowa murowana i podpiwniczona karczma z poł. XIX w., 2 przydrożne XIX w. kapliczki, drewniany dwór i częściowo murowany spichlerz z XIX w. z pozostałościami parku dworskiego: 7 pomnikowych lip drobnolistnych (300-350 cm) i kilka starych drzew jak grab, klon polny i zwyczajny, dąb szypułkowy, sosna, swierk, leszczyna itp. Na końcu wsi pod lasem murowany pałacyk Adama Gubrynowicza zwany ostatnim zamkiem Rzeczypospolitej.

Zagórz - przy wjeździe do miasteczka rz. kat. kościół par. z 1697 r. z barokowym wnętrzem i cennymi obrazami uratowanymi w 1822 r. z pożaru pobliskiego klasztoru Karmelitów Bosych (1700-1710). Dziś kościół jest sanktuarium Matki Bożej, a w ołtarzu głównym kryje cenną XV-wieczną ikonę ze sceną Zwiastowania. Nieco dalej - przy trasie - murowana cerkiew gr. kat. z 1836 r. (dziś prawosławna) oraz Galeria ze stałą ekspozycją bieszczadzkich twórców.

Postołów - nad Sanem wita nas najpierw wspaniałą panoramą na położone u stóp Czulni Lesko i widniejące w dali połoniny. Wieś ma nowy kościół rz. kat., a pobliska Wola Postołowa murowany dwór z XIX w.. Za mostem na Sanie kolejna panorama na dolinę tej rzeki i Park Krajobrazowy Gór Słonnych.

Posada Leska - przy wjeździe do miasta Leska kapliczka przy skrzyżowaniu i krajobrazowy park dworski z XVIII w. z drzewami pomnikowymi przy dawnym dworze i folwarku. Zachowała się aleja z podwójnymi rzędami dębów i grabów oraz pozostałości naturalnej dąbrowy. Z dawnego folwarku ocalała XIX w. oficyna i spichlerz z pocz. XX w. W parku ocalały 3 odmiany topoli: koreańska, czarna i szerokolistna, olcha czarna, kasztanowiec biały, jarząb, pomnikowe lipy i dęby. Drzewa pomniki: 47 dębów (17 x 780 cm - 480 cm i 30 x 300 cm), 4 jesiony wyniosłe (400-350 cm).

Lesko - przy parku i wjeździe do miasta murowana dwukondygnacjowa kapliczka z k. XVIII w.

Przez "krainę Dolinian" i Pogórze Bukowskie można też podróżować z Sanoka przez Zagórz w kierunku odwrotnym lub wg. własnego uznania korzystając z mapy. Z kulturą materialną etnograficznych Dolinian warto zapoznać się bliżej przed wyjazdem na trasę w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Stanisław Orłowski - Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"