...Twoje Bieszczady - serwis dla wszystkich którym Bieszczady w duszy grają...

Bieszczady


Terenwka w Bieszczadach

Bieszczady 4x4


Polecamy:

Gospodarstwo Aleksa
Werchowyna
Chata Smerek
Magiczne Bieszczady
Panorama Solina
Kolejowy Smolnik
Czadzie Sioło
4x4 w Bieszczadach


Cerkwie i cmentarze

Cerkwie drewniane w Bieszczadach
Cerkwie murowane
Kapliczki w Bieszczadach
Dawne cmentarze, cerkwie i cerkwiska
Ikonostas
O ikonie słów kilka
Bojkowszczyzna Zachodnia. Ochrona zasobów kulturowych - działania praktyczne (pdf)

Cmentarze żydowskie (kirkuty)
Cmentarze ewangelickie Bandrów i Stebnik (Steinfels); cm. gr.kat. w Stebniku
Cmentarze wojskowe w Komańczy
Cmentarz wojskowy w Lesku

Kościół w Woli Michowej
Kościół w Komańczy

Obelisk UPA

Miejscowości

Baligród i okolice
Bóbrka
Buk k.Terki
Bystre k.Czarnej
Cisna i okolice
Czarna i okolice
Daszówka
Duszatyn
Dwernik i Dwerniczek
Glinne
Jankowce
Kalnica k.Baligrodu
Komańcza i okolice
- Mogiła - legenda
- drewniany kościółek
- klasztor Nazaretanek
Lutowiska
Łupków
Mików
Muczne
Myczkowce
Nasiczne
Olszanica
Orelec
Prełuki
Rajskie
Roztoki Górne
Rzepedź
Sękowiec i okolice
Serednie Małe
Smolnik nad Osławą
Solinka
Solina i okolice
- bieszczadzkie zapory
- tajemnica zatoki
Stefkowa
Terka
Uherce Mineralne
Ustianowa
Ustrzyki Górne
Wetlina
Wola Matiaszowa
Wola Michowa
Wołosate
Zatwarnica
Zwierzyń

Dawne wsie

Balnica
Beniowa
Bereźnica Niżna
Bukowiec
Caryńskie
Choceń
Dydiowa
Dźwiniacz Górny
Hulskie
Huczwice
Jawornik
Jaworzec
Kamionki
Krywe
Łokieć
Łopienka
- rys historyczny Łopienki
- Chrystus Bieszczadzki
Łuh
Rabe k.Baligrodu
Rosolin
Ruskie
Sianki
Skorodne
Sokoliki
Sokołowa Wola
Studenne
Tarnawa Niżna i Wyżna
Tworylne
- Tworylczyk
Tyskowa
Zawój
Zubeńsko
Żurawin

» Cmentarze i cerkwiska | Komańcza

Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w Komańczy

(opracowano w 80 rocznicę zakończenia I wojny światowej)

Cmentarz wojenny przy stacji PKP Komańcza

1. Położenie

Obiekt położony jest na zboczu wschodniego ramienia wzniesienia Wierch (598 m n.p.m.) zwanym Ubocze, tuż za torami w odległości około 50m na południowy-zachód od stacji kolejowej w Komańczy.

stacja PKP w Komańczy oraz cmentarz Stacja PKP w Komańczy - cmentarz znajduje się ok.50m za stacją, po lewej stronie
foto: P. Szechyński

2. Powierzchnia

Dokładne pomiary zasięgu obszaru zajętego przez groby w terenie oraz dane z geodezyjnej ewidencji gruntów świadczą, że powierzchnia cmentarza wynosi 2770 m2. Dwojaką powierzchnię cmentarną dla Komańczy, równą 2800 m2 i 200 m2 podają źródła austriackie (w tym Austriackiego Czarnego Krzyża) bez dokładnego precyzowania, do którego z dwóch istniejących tu cmentarzy przyporządkować konkretne wielkości. Wywnioskować można, że druga z powierzchni dotyczy raczej cmentarzyka koło przystanku PKP Komańcza-Letnisko i to przed ostatecznym zakończeniem jego tworzenia.

3. Okres walk i miejsca pobojowisk

Cmentarz związany jest z ciężkimi walkami prowadzonymi na tym terenie przez wojska rosyjskie i austrio-węgierskie w okresie półrocza t.j. od drugiej dekady listopada 1914 roku do końca pierwszej dekady maja 1915 roku. W wyniku prowadzonych obstrzałów i walk, kilkakrotnie zmieniało się położenie linii frontu, Komańcza przechodziła "z rąk do rąk". Spowodowało to znaczne zniszczenia i straty materialne i ludnościowe Komańczy i sąsiednich wsi. Do krwawej bitwy doszło na wschód od wioski, w rejonie Sokolisk (637 m) i Korostyńskiego Wierchu (632 m). Zaciekłe walki, połączone z wielokrotnym przechodzeniem do zrywu na bagnety, toczono w szczytowej partii Wierchu (598 m). Przypuszcza się, że zachowana i używana do dziś nazwa "Dolina Śmierci" dla przydrożnej równiny położonej na południe od wsi w kierunku Radoszyc, jest również miejscem stoczonej bitwy. Według relacji i meldunków jakie dochodziły z linii frontu, obie strony ponosiły duże straty, tracąc wielu żołnierzy.

Cmentarz wojenny w Komańczy Cmentarz wojenny w Komańczy (2007)
foto: P. Szechyński

4. Powstanie cmentarza

Założony został w latach 1915-1916, po zmianie sytuacji i przesunięciu linii frontu walk bardziej na północ od łańcucha Karpat. Miejsce lokalizacji cmentarza nie wybrano przypadkowo. Podobno już wcześniej dokonywano tu pobieżnych pochówków żołnierzy zmarłych w transporcie, wracających koleją przez Komańczę na leczenie do swoich krajów. Powstanie cmentarza poprzedziła pobieżna akcja spisywania danych o poległych na podstawie meldunków z jednostek bojowych, żandarmerii i policji, a także już w trakcie poszukiwań i porządkowania pobojowisk, połączonych z liczeniem zwłok leżących bez pochówku oraz spoczywających w mogiłach usypanych prowizorycznie jeszcze przez towarzyszy walk, w czasie i miejscu prowadzonych działań wojennych.

Budowę cmentarza wojskowego w Komańczy prowadził Oddział Grobownictwa Wojennego (K. und K. Kriegsgraberabeltereabsteilungs Komando Nr 4). Oddział ten stacjonował w Rymanowie, gdzie mieściło się również dowództwo rejonowe, podległe dowództwu okręgu wojskowego "Galicja Środkowa" w Przemyślu. Jednostka ta, w podobnym stylu wykonała również cmentarz wojskowy w Lesku. Grupa ekshumacyjna, którą tworzyli w większości jeńcy rosyjscy i miejscowi wozacy, przewoziła furmankami zwłoki na teren cmentarza, gdzie do wcześniej wykopanych dołów, chowano w papierowych workach po 40-60 ciał w mogiłach zbiorowych. Ponieważ armie obu walczących stron cechowała wielonarodowość, nie stosowano podziału poległych ze względu na przynależność narodową, czy religijną i chowano we wspólnych mogiłach. Wysokich szarżą oficerów pochowano w mogiłach pojedynczych.

5. Wygląd pierwotny

Mogiły zbiorowe oznaczono poprzez wkopanie dębowych słupków nagrobnych o wymiarach 70-80 cm długości i 25-35 cm średnicy. Na ściętym pod kątem 45? wierzchołku, przybijano blaszany krzyż. Poniżej na klinowatym podciosie umieszczano metalowe tabliczki z krótką informacją o formacjach wojskowych, do których przynależeli spoczywający tu żołnierze. Na grobach pojedynczych ustawiano niewysokie drewniane krzyże z tabliczkami. Na cmentarzu znajdowało się 7 szeregów mogił, 2 szeregi były nad miedzą przedzielającą wzdłuż cmentarz, 5 szeregów mogił zajmowało dolną część powierzchni. W centralnym punkcie cmentarza stał drewniany krzyż. Całość ogrodzono kolczastym drutem, używanym w warunkach bojowych do stawiania zasieków.

6. Stan obecny

Dawniej cmentarzem opiekowały się dzieci z miejscowej szkoły, wykonując przynajmniej pobieżne prace porządkowe przed Świętem Zmarłych. Dziś cmentarz pozostawiony bez opieki porasta w całości trawą i krzakami. Ciężkie do odtworzenia są zarysy mogił, czas wyrównuje je z ziemią. W miejscu rysujących się rzędów mogił odnaleźć można w trawie resztki kilku butwiejących słupków dębowych. Ich niewielka ilość jeszcze do niedawna złożona była w stos na terenie cmentarza. Należy zaznaczyć, że do opisywanego cmentarza bezpośrednio przylegał założony przez Niemców w latach II wojny światowej cmentarzyk żołnierzy Wehrmachtu. Powierzchnia (26x14 m) zajęta przez groby i kamienny krzyż wynosiła 364m2. W pięciu równych szeregach było 80 mogił. Na podstawie porozumienia ze Związkiem Opieki nad Niemieckimi Grobami Wojennymi, w 1994 roku przeprowadzono prace ekshumacyjne, a wydobyte szczątki żołnierzy przeniesiono na duży niemiecki cmentarz wojskowy w Przemyślu.

Cmentarz wojenny w Komańczy-Letnisku

Drugim i prawie zapomnianym miejscem pochówku z okresu I wojny światowej jest niewielki cmentarzyk wojenny zlokalizowany na skraju lasu we wschodniej części działki ewidencyjnej nr 174/1 (własność Federacji Związków Zawodowych Pracowników PKP z siedzibą w Warszawie), w bezpośredniej odległości 25-30m od przystanku kolejowego "Komańcza-Letnisko".

cmentarz wojskowy w komańczy Cmentarzyk. Kilka lat temu wykonano nowe ogrodzenie
foto: W. Gosztyła

Zajmuje on około 300 m2 powierzchni (przybliżone wymiary 30 x 10m). W tym miejscu widać ledwo zauważalne ślady szeregów żołnierskich mogił zbiorowych. Spoczywają tu zmarli w transporcie żołnierze armii austrio-węgierskiej, którzy jako ranni czy chorzy wracali koleją na leczenie do swoich rodzinnych krajów za Karpaty. W większości byli to honvedzi węgierscy. Według relacji mieszkańców Komańczy chowano tu także jeńców wojennych dziesiątkowanych z powodu wycieńczenia, głodu i epidemii chorób zakaźnych. Byli oni zatrudniani do ciężkich prac w miejscowym kamieniołomie, a także przy usuwaniu zniszczeń wojennych, naprawie dróg, torów kolejowych i obiektów inżynieryjnych (rozjazdy, budynki, mosty, wiadukty itp.).

Wiadomo też, że w połowie lat 20.XX w. w trakcie prac ziemnych związanych z budową kolejki wąskotorowej, która miała prowadzić z lasów rewiru Bircza do miejsca dzisiejszego przystanku PKP Komańcza-Letnisko, w narożnej części cmentarza na styku z kopanym nasypem torowiska, natrafiono na ludzkie szczątki. Odkrytą mogiłę przeniesiono w inne miejsce cmentarza.

Do miejsca wiecznego spoczynku żołnierzy można łatwo trafić z parkingu samochodowego za wiaduktem kolejowym, idąc przez mostek na potoku, a dalej ścieżką prowadzącą do figurki Matki Boskiej Leśnej.

Edward Orłowski

cmentarz w wojskowy komańcza-letnisko Cmentarz wojenny Komańcza-Letnisko, 2014
foto: P. Szechyński
cmentarz w wojskowy komańcza-letnisko Cmentarz wojenny Komańcza-Letnisko, 2014
foto: P. Szechyński
cmentarz w wojskowy komańcza-letnisko Cmentarz wojenny Komańcza-Letnisko, 2014
foto: P. Szechyński
cmentarz w wojskowy komańcza-letnisko Cmentarz latem 2007
foto: P. Szechyński
Praktyczne

Kamera w Czaszynie

Schroniska
Schroniska PTSM
Bazy namiotowe i chatki
Harcerskie bazy i hoteliki
Noclegi

Mapa Bieszczady - wersja online
Mapy Bieszczadów - recenzje
Mapy wycinkowe - recenzje
Przewodniki
Ciekawe wydawnictwa

Szlaki turystyczne - opisy
Szlaki turystyczne - wykaz
Czasy przejść
Ścieżki przyrodnicze - wykaz
Regulamin BdPN
Punkty kasowe BdPN

Bieszczadzka Kolejka Leśna
Jazdy konne
Rejsy po Zalewie Solińskim
Wyciągi narciarskie
Muzea
Informacja turystyczna
Przewodnicy
Przewoźnicy (Bus)
Przejścia graniczne
Traperska przygoda - tabory

Warto wiedzieć

Z psem w Bieszczady
Zagroda pokazowa żubrów
Wędkarskie eldorado na Sanie
Park Gwiezdnego Nieba Bieszczady
Karpackie niebo
Sery w Bieszczadach
Wypał węgla drzewnego
Jaskinie
Snowgliding w Bieszczadach
Bieszczadzkie szybowiska
Bieszcz. Centrum Nordic Walking

Trochę historii
Podział (granice) Bieszczadów
Losy bieszczadzkiej ludności
Różne plany rozwoju Bieszczadów
Na wyniosłych połoninach BdPN
Nie tylko Wysokie
Sieć wodna
Geocaching

Fauna Bieszczadów
Flora Bieszczadów

Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie"

Ukraińska Powstańcza Armia
Karol Wojtyła w Bieszczadach
Bieszczady pół wieku temu
Bieszczady w filmie

Polowanie w Bieszczadach

Reportaże

Rozmaitości bieszczadzkie

Wyprawy piesze

Tarnica z Wołosatego
Halicz z Wołosatego
Bukowe Berdo z Mucznego
Krzemień
Szeroki Wierch
Połonina Caryńska
Połonina Wetlińska
Smerek (wieś) - Smerek - Połonina Wetlińska - Brzegi Górne
Cisna - Jasło - Smerek (wieś)
Przysłup - Jasło
Suche Rzeki - Smerek
Dwernik-Kamień
Pętla: Wetlina - Riaba Skała - Czerteż - Kremenaros - Rawki - Dział - Wetlina
Mała i Wielka Rawka z p. Wyżniańskiej
Ścieżka "Berehy Górne"
Chryszczata z Komańczy
Chryszczata z Jeziorka Bobrowego
Szlak Huczwice - Chryszczata
Wołosań z Żubraczego
Jaworne - Kołonice - Jabłonki
Krąglica
Hyrlata
Szlak graniczny Łupków - Balnica
Przełęcz nad Roztokami - Ruske
Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik - Jasło
Jasło i Okrąglik ze Strzebowisk
Łopiennik
Ścieżka Jeleni Skok z Cisnej (wieża widokowa)
Opołonek i Kińczyk Bukowski
Ścieżka dendrologiczno-historyczna w Berehach
Przysłup Caryński z Bereżek
Bukowiec - Sianki - Źródła Sanu
Tarnawa Niżna - Dźwiniacz Górny
Brenzberg - ścieżka
Krutyjówka - ścieżka
Tworylne i Krywe z Rajskiego
Terka - Studenne
Otaczarnia w Bukowcu
Rajskie - Studenne (most)
Przysłup - Krywe
Korbania z Bukowca
Korbania z Łopienki i Tyskowej
Suliła
Wola Michowa - Balnica szl. żółtym
Z Balnicy do Osadnego
Do Solinki z Żubraczego
Zwierzyń - Myczków
Tyskowa i Radziejowa ze Stężnicy
Lasumiła - najgrubsza jodła
Jodła k.Pszczelin - opis ścieżki
Stare Procisne, ścieżka
Dwernik - Procisne, ścieżka
Przez bieszczadzki las - ścieżka Nasiczne - Sękowiec
Kopalnia ropy Polana - Ostre
Holica z Ustianowej - ścieżka
Hylaty - ścieżka hist-przyrodnicza
Huczwice - ścieżka geologiczna
Komańcza - ścieżka dydaktyczna
Jawornik - ścieżka
Gminny szlak Baligród
Bukowy Dwór - ścieżka przyrodnicza
Po ekomuzeum w krainie bobrów
Dolina Potoku Zwór

Warto zobaczyć

Wodospady i kaskady
Jeziorka Duszatyńskie
Jeziorko Bobrowe
Sine Wiry
"Gołoborze" i dolina Rabskiego
Rezerwat "Przełom Osławy"
Rezerwat "Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku"
Torfowisko "Tarnawa"
Torfowisko "Wołosate"
Jaskinie w Nasicznem
Grota w Rosolinie
Rezerwat "Hulskie"
Młyn w Hulskiem
Pichurów - punkt widokowy
Przełęcz Wyżna - pkt. widokowy
Przełęcz Żebrak
Zagroda pokazowa żubrów
Mini-zoo w Lisznej i Myczkowcach
Kamień leski
Koziniec kamieniołom
Skałki Myczkowieckie
Kolejowy Smolnik
Ogród biblijny w Myczkowcach
Miniatury cerkwi Myczkowce
Entomo-zieleniec Myczkowce
MBL Sanok - skansen w Sanoku
Park miejski w Sanoku
Zielony domek w Ustrzykach G.
Muzeum Historii Bieszczad
Klasztor w Zagórzu
Droga krzyżowa w Zagórzu
Sanktuarium w Jasieniu
Ekomuzeum Hołe
Pomnik Tołhaja
Most podwieszany w Dwerniczku
XIX-wieczny most kolejki
Radoszyckie źródełko
- legenda o radoszyckim źródełku
Nowe pomniki przyrody w dolinie Osławy i Kalniczki
Góry Słonne
Rezerwat Sobień
Rezerwat "Polanki"
Góry Słonne - pkt. widokowy

Ski-tour

Hyrlata (1103 m) zimą
Matragona (990 m) zimą
Osina (963m n.p.m.)
Płasza, Kurników Beskid, Okrąglik

Rowerem

Trasy rowerowe

Samochodem

Trasy samochodowe
Stan dróg w Bieszczadach
Parkingi

Słowacja i Ukraina

Zalew Starina (Słowacja)

Projekt Rozłucz
Jasienica Zamkowa
Stara Sól
Bieszczady Wschodnie - relacja z wyjazdu 2005
Czarnohora, relacja z wyjazdu 2006


Serwis nasz i współpracujący z nami reklamodawcy
zbierają i przechowują tzw. pliki cookies zarówno do np. statystyk,
jak i w celach reklamowych. Korzystając z naszych stron bez zmiany ustawien przegladarki będą one zapisane w pamięci urządzenia. Przeglądając nasz serwis ZGADZASZ się na wykorzystywanie tych plików. Szczegółowe informacje na temat cookies
znajdują się w naszej Polityce prywatności

© Twoje Bieszczady 2001-2023