Ukraińska Powstańcza Armia | UPA w Polsce ("Zakierzoński kraj")

III. UPA w Polsce ("Zakierzoński kraj")

Na terenie Polski w połowie 1945 roku powstał VI Okręg Wojskowy (WO) o kryptonimie "Sian" (San), należał do Grupy Operacyjnej Zachód. Dowódcą VI Okręgu Wojskowego, a zarazem głównym dowódcą w Polsce został Mirosław Onyszkiewicz "Orest". W strukturach OUN był on członkiem Krajowego Prowidu i referentem do spraw wojskowych. "Szelest" jako dowódca UPA Zachód był przełożonym "Oresta", natomiast w sprawach organizacyjno-politycznych "Orest" podlegał "Stiahowi", który był krajowym prowidnykiem na "Zakierzoński Kraj". Szefem sztabu "Oresta" był "Zaliźniak" - Iwan Szpontak, a adiutantem "Bohdan", natomiast pisarzem sztabu został "Bohun".

Polska jako VI Okręg Wojskowy (WO), została podzielona na trzy odcinki taktyczne (TW), które obszarem odpowiadały okręgom OUN. Odcinki te nosiły kryptonimy:

• TW "Danyliw" - obszar III okręgu OUN
• TW "Bastion" - obszar II okręgu OUN
• TW "Łemko" - obszar I okręgu OUN

Odcinek taktyczny (TW) "Łemko", obejmował swoim zasięgiem Bieszczady.

Ukraińska Powstańcza Armia w Bieszczadach

W Bieszczadach o UPA zaczęło się mówić dopiero w połowie 1944roku. W 1943r. i na początku 1944, na terenie Bieszczadów nie działały żadne ugrupowania UPA. Były tu tylko grupy Ukraińskiej Samoobrony (SKW). Latem 1944 roku zaczęto formować sotnie UPA, fakt ten przyspieszył dezercje ukraińskiej policji pomocniczej, która stanowiła trzon sotni. Siły policyjne w sile około 100 ludzi pojawiły się w Bieszczadach. Z policjantów oraz z grup SKW utworzono trzy 70 osobowe sotnie:

• "Burłaki" (Włodzimierza Szczygielskiego)
• "Bira" (Wasyla Szyszkanynecia)
• "Puchacza" (NN)

Dowódcą całości został "Burłaka". W lipcu 1944 roku z Galicji Wschodniej przybywa okręgowy prowidnyk OUN "Łuhowyj" (NN) na czele 100 osobowego oddziału Służby Bezpieczeństwa. Po przybyciu zaczął reorganizację istniejących sotni, tworząc kureń nad którym komendę objął "Ren" (Wasyl Mizerny). W skład jego kurenia weszły 100 osobowe sotnie:

• "Ewhena" - (NN)
• "Burłaki" - (W. Szczygiekski)
• "Bulby" - (NN)

Adiutantem "Rena" został "Bir", natomiast dowódcą Żandarmerii Polowej został "Puchacz". Dla kurenia "Rena" funkcjonowała też nazwa "Łemkowszczyzna". "Ren" jako energiczny dowódca rozbudował swój kureń, wcielił siłą w swoje szeregi oddział UPA OUN Melnykowców niedaleko Wołosatego, kureń rozrósł się do 11 sotni. Liczebność kurenia wyniosła ogółem około 2000 osób. Do sotni zorganizowanych wcześniej dołączyly:

• "Wesołego" - (Swistel Danyło)
• "Iskry" - (NN)
• "Neczaja" - (NN)
• "Osipa" - (NN)
• "Bajdy" - (Petro Mykołenko)
• "Garbatego" - (NN)
• "Hromenki" - (Michał Duda)
• "Czarnego" - (NN)

Rozkazem UPA-Zachód trzy sotnie przeszły w rejon Ustrzyki Dolne (Lutowiska). Skierowano tam sotnie "Bajdy", "Hromenki" oraz "Neczaja". Nowo powstałe sotnie spotkały się na zgrupowaniu w rejonie Bukowego Berda gdzie poddano je szkoleniu z zakresu terenoznawstwa, znajomości taktyki walki partyzanckiej oraz wychowania politycznego.

We wrześniu w Bieszczadach zaczęły się krwawe walki frontowe, dlatego też dowództwo UPA wydało rozkaz sotniom przejść w rejon Stanisławowa (rejon Czarnego Lasu).

Kiedy front II wojny światowej przesunął się poza Bieszczady to w rejonie tym były jedynie doskonale zakonspirowane oddziały SKW. Na przełomie grudnia i stycznia 1944/1945 wraca z rajdu kureń "Rena" w mocno okrojonym składzie. Z 11 sotni w Bieszczady wróciło 5. Były to sotnie "Bułaki", "Burego", "Wesołego", część sotni "Czarnego" oraz resztki sotni "Bajdy'. Gdy nadeszła wiosna, sotnia "Burłaki" została skierowana na pogórze przemyskie.

W okresie zimy i wiosny OUN_UPA stworzyła znakomity i sprawny system administracyjny i samorządowy. W lecie w Bieszczady zawędrował z Huculszczyzny kureń "Pruta" (Wacyk Pawło), ale na jesieni przeniósł się na pogórze przemyskie. Jesienią 1945 roku UPA przeprowadziła na szeroką skalę mobilizację do sotni. Jesień to także okres, kiedy to "Chrin" (Stefan Stebelski) stworzył swoją sotnie. Poza sotnią "Chrina" w składzie kurenia "Rena" były także sotnie "Bira" i "Didyka".

Oprócz "Rena" w rejonie Bieszczadów działały samodzielne sotnie "Myrona" (Władymyr Hoszko) i "Karmeluka" (NN). W maju 1946 roku odbyła się odprawa dowódców sotni z "Renem". Podczas odprawy nastąpiło sporo istotnych zmian. 200 osobową sotnię Chrina podzielono i wydzieloną częścią dowodził "Stach" (NN). Sotnia "Dydika" zmieniła dowódcę - został nim "Brodycz" (Roman Hrobelski). Pozostałe sotnie pozostały bez zmian.

W dniach 7-13 czerwca 1947 roku sotnie, które wtedy działały na terenie Bieszczadów zostały skoncentrowane w rejonie Suchych Rzek. Dotarli tam "Bir", "Chrin" i "Stach". Sotnie dostały rozkaz przebicia się na teren sowiecki, lub na teren Czechosłowacji. Po wielu perturbacjach sotnie dotarły w rejon odcinka taktycznego "Makiwka" w mocno przetrzebionym składzie.

Akcja przesiedleńcza w Bieszczadach w latach 1944-1946

Akcje przesiedleńcze rozpoczęły się w Bieszczadach w październiku 1944 roku, a zakończone zostały w grudniu 1946. Oficjalna liczba ludzi przesiedlonych do ZSRR wyniosła według źródeł oficjalnych 488 612 wysiedlonych. Początkowo wysiedlenia nie przyniosły pożądanych skutków, ponieważ mieszkańcy aby uniknąć wysiedlenia kryli się w lasach przeczekując akcję wojska. Nie było też wystarczających środków transportu, co powodowało że akcja przebiegała opornie. Aby to wszystko usprawnić powołano Grupę Operacyjną "Rzeszów" pod dowództwem generała Rotkiewicza

W Bieszczadach w czasie akcji przesiedleńczej wysiedlono w 100% wsie Bystre, Łubne, Rabe, Jabłonki, oraz wsie w okolicach Górnego Sanu jak: Beniowa, Dydiowa, Sokoliki, Dźwiniacz, Bukowiec. Wszystkich mieszkańców wysiedlonych wsi spędzano na punkty zborne skąd później koleja transportowano na teren sowiecki. Przesiedleńcy na wyjazd oczekiwali czasem i kilka tygodni.

opracowanie: Z. Jantoń

Literatura:

1. G. Motyka, "Tak było w Bieszczadach".
2. A. Bata, "Bieszczady Szlakiem Walk z bandami UPA".
Informacje własne