» Cmentarze i cerkwiska | Cmentarz w Beniowej

Beniowa - cmentarz i miejsce po cerkwi greckokatolickiej pw. św. Michała Archanioła z 1909r.

Beniowa położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie granicy z Ukrainą. Stanowi jedną z 10 dawnych wsi tzw. bieszczadzkiego worka. Po polskiej stronie prowadzi tu znakowana ścieżka historyczno-przyrodnicza W dolinie górnego Sanu. Obecnie jest to teren Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Więcej o historii samej wsi: Beniowa - rys historyczny

Beniowa, miejsce po cerkwi w roku 2002
foto: P. Szechyński

Cmentarz i miejsce po cerkwi w Beniowej, położone są w dolnej części wsi, otoczone starodzrzewiem i położone w sąsiedztwie okazałej, charakterystycznej lipy. Dojście oznakowane.

Wzmianka o pierwszej cerkwi pochodzi z roku 1589. Z miejscem tym wiąże się legenda lokalnego zbójnika (beskidnika) Ołeksy Dowbusza, który w owej cerkwi miał ukryć swój poświęcony nóż. Następna cerkiew zbudowana została tu w roku 1779, była to filialna cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła. Świątynia była drewniana, reprezentowała bojkowski typ cerkwi. Została rozebrana ok. roku 1926. Ostatnią cerkiew w Beniowej wzniesiono w 1909r., na południe od poprzedniej. Architektonicznie była bliźniaczo podobna do istniejącej do dziś cerkwi w Bystrem k. Czarnej.

Beniowa, cmentarz, rok 2006
foto: P. Szechyński

Cerkiew wzniesiono dzięki staraniom księdza Aleksego Chteja, parafian oraz firmy Rubinstein&Frommer. Firma ta była właścicielem lokalnych tartaków i prawdopodobnie nieodpłatnie dostarczyła drewno na budowę. Budynek cerkwi uległ zniszczeniu podczas I wojny światowej, jednak w roku 1919 udało się go wyremontować staraniem księdza Tymczuka. Cerkiew w Beniowej została spalona w roku 1947, wcześniej splądrowali ją żołnierze Ludowego Wojska Polskiego podczas wysiedleń w roku 1946. Ostatnim proboszczem był ks. Jan Diakuńczak (1935-46). Zachowała się podmurówka, krzyże ze zwieńczeń oraz cmentarz z kilkunastoma nagrobkami.

Beniowa, cmentarz, 2006
foto: P. Szechyński

Jednym z najbardziej dziś rozpoznawalnych symboli tego miejsca, jest kamienna podstawa chrzcielnicy z wykutym na boku symbolem ryby. Odnaleziono ją w roku 1990 podczas prowadzonych przez Stanisława Krycińskiego obozów remontowych pod nazwą "Nadsanie". Przy czym warto podkreślić, że została ona znaleziona na polu ok. 50m od cerkwi i nie była znana przedwojennym mieszkańcom. Sugeruje to, iż pochodziła z poprzedniej świątyni. Wolontariusze "Nadsania" wykonali wówczas prace remontowe z wykorzystaniem wybranych technik konserwatorskich na cerkwisku oraz przyległym cmentarzu. Prace przy kamiennej podstawie prowadzone były również w roku 2012 przez Stowarzyszenie "Magurycz". Remontowi poddano również krzyże ze zwieńczeń.

Dokładnie rzecz biorąc w dniach 31 maja - 3 czerwca 2012 "Magurycz" przeprowadził remont unikatowej kamiennej łodzi z wizerunkiem ryby (prawdopodobnie podstawa pod misę chrzcielną) z II poł. XIX w., oraz unikatowego cokołu krzyża przydrożnego fundowanego przez Iwana (?) Bat'ka w 1888 r., a także remont dwóch kutych żelaznych krzyży cerkiewnych z 1909 r., znajdujących się na cerkwisku. Dokończenie remontu przeprowadzono 27 września 2012 - wówczas nastąpił montaż wyremontowanych elementów.

Beniowa, cmentarz, 2013
foto: M. Piela

W roku 1852 odnotowano we wsi trzy cmentarze: cerkiewny i dwa grzebalne. Dzisiejszy cmentarz położony jest bezpośrednio przy cerkwisku, ulokowany na północ i południe od niego, pozostałe dwa nie istnieją. Na kilku nagrobkach zachowały się inskrypcje. Południowa część cmentarza uległa zniszczeniu w latach 80.XXw., gdyż wówczas przeprowadzano tu barbarzyńską rekultywację terenu, przy użyciu materiałów wybuchowych.

Nagrobek z kwiatem. Odrestaurowany w 1990 roku, 2005
foto: Zbyszek

Podczas prac w roku 1990 odnotowano 13 zachowanych nagrobków w tym 4 w całości kamienne, 3 mieszane (kamienny cokół z metalowym krzyżem) oraz 6 innych. Na cmentarzu w Beniowej przetrwały nagrobki z wykutym w piaskowcu symbolem dzbana i kwiatu. Dzban symbolizuje życie ziemskie, przyjmowanie i otrzymywanie. Kwiat natomiast jest symbolem piękna, a także nietrwałości i przemijania. Pomimo swojej krótkotrwałości kwiaty zapowiadają pojawienie się owocu, są więc symbolem nadziei. W swej symbolice związane są również z wiosną, budzeniem się nowego. Ze względu na promieniste ułożenie płatków może on mieć odniesienie do kultu solarnego (Holly, 2007).

Nagrobek z kwiatem, październik 2013
foto: M. Piela

W roku 1992 staraniem leśniczego Antoniego Derwicha pracownicy BdPN wykonali ogrodzenie i ustawili tablicę informacyjną.

W latach 2012 - 2013 prace remontowe na cmentarzu w Beniowej były prowadzone przez Stowarzyszenie "Magurycz". Wyremontowano kute krzyże cerkiewne z roku 1909, postawę misy chrzcielnej z II połowy XIXw w kształcie łodzi z symbolem ryby oraz kilka nagrobków. Remont prowadzony był również przy cokole krzyża przydrożnego z 1888 roku, fundacji Iwana Bat'ka. Przy cmentarzu stoi obecnie nowa tablica informacyjna z krótkim rysem historycznym. Obok stolik i ławki turystyczne - dobre miejsce do odpoczynku na trasie ścieżki.

Więcej zdjęć cmentarza: Cmentarz w Beniowej - zdjęcia

Literatura:

1. Kryciński S. (red.), Augustyn M., Modrzejewski S., Szewc R., 1995, "Bieszczady. Słownik historyczno-krajoznawczy. Część 1 Gmina Lutowiska", BdPN, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Ustrzyki Górne-Warszawa.
2. Kryciński S., "Cerkwie w Bieszczadach", Warszawa 1995.
3. Holly G., "Stan zachowania zabytkowych cmentarzy chrześcijańskich na terenie 4. Bieszczadzkiego Parku Narodowego", Roczniki Bieszczadzkie nr 15 (2007).
5. Kalendarium NGK "Magurycz".

Wejście na cmentarz w Beniowej, kwiecień 2014
foto: P. Szechyński

Beniowa, krzyż ze zwieńczenia starszej cerkwi, 2016
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, kwiecień 2014
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, kwiecień 2014
foto: P. Szechyński

Krzyże cerkiewne oraz podstawa chrzcielnicy po remoncie, październik 2013
foto: M. Piela

Podstawa misy chcielnej w Beniowej remontowana przez Stowarzyszenie "Magurycz", październik 2013
foto: M. Piela

Cmentarz w Beniowej, październik 2013
foto: M. Piela

Beniowa, szkic cerkwi na tablicy ustawionej przez BdPN, 2006
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, kamienna podstawa chrzcielnicy z symbolem ryby, 2006
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej. Krzyż ze zwieńczenia cerkwi oraz kamienna podstawa chrzcielnicy, 2006
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, 2006. Nagrobek z symbolem dzbana, niegdyś posiadał żeliwne zwieńczenie, które zostało skradzione w roku 1989
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, 2006
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej. Nagrobek Oleksija Durkota (zm. 1934)
foto: P. Szechyński

Cmentarz w Beniowej, 2006
foto: P. Szechyński

Cerkwisko w Beniowej, 2006, krzyż ze zwieńczenia poprzedniej cerkwi z roku 1779
foto: P. Szechyński